HET KASTEEL VAN BATAVIA (I)
door E. H. Meren
w////M///m
LEGENDA.
Reeds direct nadat de eerste Hollanders in Indië voet aan wal zetten om er han
del te drijven in specerijen voelde men de noodzaak om een vast punt te stichten
om van daar uit de hele handel te coördineren. Ik zal er niet over uitweiden hoe
lang het duurde voordat de definitieve keuze werd bepaald op de plaats van het
vroegere Jakatra, dat door Coen op 30 mei 1619 werd veroverd en verwoest.
Voor die tijd waren er reeds door de Hollanders twee sterke stenen gebouwen
neergezet die een rechte hoek met elkaar maakten. Deze gebouwen waren Mau
ritius en Nassau genaamd. Ondanks een versterking in de vorm van een aarden
wal tussen de dichtst bij elkaar gelegen delen van beide gebouwen vond men
het raadzamer iets te bouwen dat beter verdedigbaar was. Vooral in de moeilijke
tijden voordat Coen met troepen uit Ambon terugkwam en het fort het doel
wit was van de troepen van Sultan Agoeng deed zich de behoefte gevoelen
een sterk, goed verdedigbaar bouwwerk te stichten. Coen was degene die een
eerste schets maakte van wat later het Kasteel van Batavia zou worden.
Als wij aan een kasteel denken dan
zien wij in gedachten een bouwwerk
zoals het Muiderslot of het slot Loeve-
steijn, met dikke, zware muren van een
respectabele hoogte en voorzien van
kantelen. Zo'n kasteel was een ver
sterkt punt dat verdedigbaar moest
zijn tegen een in kracht gelijkwaardige
vijand. Het Kasteel van Batavia diende
een ander doel. Men kon van de toen
malige bewapening van de Indonesiërs
niet zeggen dat ze gelijkwaardig was
aan die van de westerlingen. Zeer
zware muren waren dus niet nodig. Het
Kasteel had echter een andere functie
dan Europese kastelen, namelijk de
vestiging van een handelslichaam bin
nen haar muren. Er was woon- en werk
ruimte nodig voor het administratieve
personeel, er was een militaire macht
nodig, men moest ruimte hebben voor
opslag van goederen, kortom, men
moest als het ware een zelfstandige
leefgemeenschap vormen, naast de
eveneens nieuw gestichte stad Bata
via.
Van het Kasteel van Batavia zijn geen
foto's beschikbaar, aangezien dit bouw
werk in het begin van de 19e eeuw op
last van Daendels bijna in zijn geheel
gesloopt werd, een paar tientallen ja
ren dus voor de uitvinding van de foto
grafie. Een goede plattegrond is er ook
niet. Wij zullen ons dus moeten be
helpen met een vrij povere plattegrond
van het Kasteel omstreeks 1740
een vergroting van een deel van een
stadskaart.
Er bestaan wel verschillende prenten
en enkele schilderijen van het Kasteel.
Zeer verdienstelijk was de tekenaar
Johannes Rach. Ook niet te vergeten
zijn Johannes Wolfgang Heydt en Nieu-
hof. Als schilder noem ik nog Andries
Beekman, van wie in het Rijksmuseum
in Amsterdam een schilderij hangt,
een kijkje gevend op het Kasteel vanuit
Kali Besar West, bij de Maleise gracht.
De beide bastions die daarop te zien
zijn, zijn Saffier en Parel. Zij vormen
met de er tussen liggende muur en
Waterpoort de noordzijde van het
Kasteel.
In de tijd dat het Kasteel ontworpen
was waren de beide bastions omringd
door zeewater. Wegens de sterke aan
slibbing was enkele jaren later zoveel
land gevormd dat er een kanaal moest
worden gegraven in west-oost richting
om de Waterpoort voor schepen be
reikbaar te houden.
Zoals ik reeds zei was het Kasteel
door Daendels bijna in zijn geheel ge
sloopt. Wat er o.a. nog van overbleef
is de nog tot na de 2e wereldoorlog
intact zijnde Amsterdamse Poort. Deze
poort behoorde oorspronkelijk niet tot
het Kasteelsgebied en is tijdens gou
verneur generaal Van Imhoff (1743-
1750) gebouwd op diens last. Deze
poort kwam in de plaats van de oor
spronkelijke Landpoort, gelegen tussen
de bastions Diamant en Robijn. Toen
Van Imhoff besloot de courtine tussen
de Diamant en de Robijn af te breken
om wat meer ruimte te scheppen in
het benauwde Kasteelgebied kwam
hiervoor in de plaats de Amsterdamse
Poort. In tegenstelling tot de van oor
sprong mooie Amsterdamse Poort was
de uit 1636 daterende Landpoort zeer
onaanzienlijk. Er stond een torentje op
met een bel en een steen waarin een
zeilend schip is uitgebeiteld, het wapen
der Compagnie.
Links en rechts van de Amsterdamse
Poort bevonden zich destijds kazernes
in drie bouwlagen. De bovenste vér
diepingen waren bestemd voor sol
daten, de benedenverdieping west was
hoofdwacht en garnizoenskamer, oost
was cavaleriekazerne. Aan weerskan
ten van de poort liep een muur achter
de kazernes langs. In 1748 kwam alles
RijnL Roeden
A. Diamant.
B. Robijn.
C. Saphier.
D. Parel.
E. Landpoort.
G. Pinangpoort.
H. Gouvernement.
K. Raadzaal.
L. Loge.
AI. Wapenkamer.
N. Achterplein.
O. Waterpoort.
P. Vijverpoort.
Q. Speelhuisje.
R. Binnenplaats van het
Gouvernement.
S. Kasteelskerk.
T. Delftsche poort.
14
