Daar verliet ons "EEN MAN"
SAMEN
Enige herinneringen aan Jhr. Tjarda van Starkenborgh Stachouwer
Geen vernedering bleef hem bespaard.
Toen hij in het transitkamp - het Xe
Bataljon in Batavia - werd binnenge
voerd, ongeschoren, gekleed in een
vervuild groezelig wit pak, werd hem
een kleine onderofficiers woning toe
gewezen.
Toen hij direct na aankomst een bad
stond te nemen trapte een kleine
Koreaanse bewaker de deur van de
mandikamer open en brulde "Kiotské"
geeft acht).
De G.G. was zo goed of zo kwaad
niet of hij moest in de houding gaan
staan - naakt. Daarna volgde het be
vel "buigen". De G.G. voldeed aan
dit bevel - naakt.
Trots grinnekend verdween de "orang
tjebol", nalatende de deur achter zich
te sluiten.
Toen ik in het HKV Hoofdkwartier
Veldleger) in gevangenschap geraak
te, in februari 1942, en via het L.O.G.
Lands Opvoedings Gesticht) in
Bandoeng, via het Treinkampement in
Tjimahi, via het 4e Bataljon in Tjimahi
in het Xe Bataljon in Batava terecht
kwam, had ik om de een of andere
duistere reden een copy bij me van de
diverse punten uit het Atlantic charter,
een document dat in die tijd veel op
zien baarde in de wereld.
Via de Cdt van het Xe Bataljon, de
Lt. Kol. Lansing kwam de G.G. te
weten dat ik dat document had en hij
liet vragen of ik het hem wilde afstaan
ten einde e.e.a. nog eens te kunnen
bestuderen.
Na eerste lezing legde hij de vinger
op (naar ik meen) artikel 3, ongeveer
luidende:
"Als deze Wereldoorlog beëindigd is
zullen ALLE Volken van ALLE Naties
de Regering en de Regeringsvorm mo
gen kiezen die zij zelf wensen."
De uitspraak van de G.G. was: "Dit
betekent het einde van Nederlands
Oost Indië, het einde van het bezit
van koloniën."
Voorwaar een profetisch inzicht.
Op de tweede Kerstdag 1942 voerden
de Japanners in het Xe Bataljon hun
perverse operette op.
Uitgerekend op die dag zouden uit
het Xe Bataljon een groep prominen
ten worden afgevoerd met onbekende
bestemming. - Ook de G.G. zou wor
den afgevoerd.
De vertrekkende groep verzamelde
zich voor het Japanse Commando
kantoor en ook aanwezig was de
hoogste Japanse Generaal onder wiens
bevel de bezetting van Nederlands
Oost Indië was uitgevoerd.
Tijdens het aantreden stapte de Japan
se Cdt. op onze G.G. af en vroeg
hem iets in het Japans.
Met een prachtig dédain draaide Tjar
da zich om en keerde de Japanner de
rug toe.
Aan de Hollandse Japanse tolk, de
kapitein Gerharz, vroeg de G.G. "Wat
zegt die man?"
Gerharz vertelde hem zulks, waarop
"onze Tjarda" zei: "zeg die man
en toen volgde het antwoord, dat ik
helaas niet heb kunnen verstaan.
Tjarda blèèf de Japanner de rug toe
keren en verwaardigde de man met
geen blik.
De groep marcheerde af - Tjarda -
kaarsrecht, strak voor zich uitkijkend
als eerste, de groep volgde, velen
waardig, beheerst en berustend, he-
Een nog nooit eerder gepubliceerde foto uit 1938 of 1939, gemaakt ter gelegenheid van
het bezoek van de Landvoogd en zijn echtgenote (tweede en vierde van rechts) aan de
mijn van de Mijnbouw Mij. Lebong Tandai, die zich bezig hield met goudwinning. In het
midden op de achtergrond de mijningenieur van Loenen. (Foto: Joh. Keijser)
SYMBOLISCH
Onze Tjarda overleed op 16 augus
tus, een datum gelegen tussen 15 en
17 augustus, twee data die voor ons
mensen die in Indië geleefd hebben
zulke gedenkwaardige data zijn.
15 augustus 1945 wij vernamen dat
de Jappen gecapituleerd hadden, 17
augustus 1945, Soekarno roept de
Republiek Indonesia uit.
Tjarda overlijdt op 16 augustus, lieert
als het ware de beide data 15 en 17
augustus. Je vraagt je af "symbo
lisch"? k-
laas sommigen met knikkende knieën
en duidelijk mentaal gebroken.
De fiere houding van "onze Tjarda"
liet niet na een overweldigende indruk
te maken op ons - achterblijvers.
Het is volledig bekend, dat toen de
tekenen aanduidden dat het in Indië
mis zou gaan de Familie Tjarda van de
Nederlandse Regering in Londen de
toestemming kreeg Indië per vliegtuig
te verlaten.
Maar Tjarda weigerde, immers zeer
hoog in het vaandel van de Tjarda's
stond geschreven "Noblesse Oblige"
en Lotsverbondenheid.
Tjarda verkoos mèt zijn landgenoten
te aanvaarden wat komende was. Zijn
lijdensweg liep via Formosa - Mand-
sjoerije en Japan.
Zijn echtgenote en dochter beleefden
de Japanse capitulatie in het Tjideng
kamp in Batavia onder de beruchte,
onberekenbare, maanzieke Sonei die
zijn onmenselijke misdaden met de
strop in Singapore boette.
Jhr. Tjarda van Starkenborg Stachou
wer - een edel, gaaf, oprecht vrien
delijk, menselijk mens, een Nederlan
der van groot formaat, een Nederlan
der om trots op te zijn.
R. KORTEWEG, Res, Majoor B.D.
In 1970 genoten Tjalie en ik de grote
eer en het even grote genoegen bij de
Tjarda's voor de koffie te worden ge
nodigd. Als interview bedoeld, werd
het een van de genoeglijkste, onge
dwongen koffie-uurtjes die ik me kan
herinneren. Met over en weer herinne
ringen ophalend, over en weer vragen
stellend, foto's bekijkend. Het sprak
vanzelf dat de vrouwen zich meer met
elkaar bemoeiden, maar als goede
echtgenoten hielden we toch met een
oor de mannelijke conversatie vast.
"Als je ouder wordt", hoorde ik Tjarda
tegen Tjalie zeggen, "als je ouder
wordt, besef je hoe belangrijk "samen
zijn" betekent. Het is eigenlijk het enig
belangrijke nog in je leven. Als de één
weggaat, blijft er voor de ander niets
om te praten meer over. De herinnerin
gen aan het leven, dat je samen hebt
geleefd, daar staat ieder ander eigen
lijk buiten."
Woorden die me altijd bijgebleven zijn,
Mevrouw Tjarda zeker ook. l.D.
