Toontje Polandavonturier en vechtjas
"Toontje Poland
onder de Tropenzon"
Toontje Poland is 63 jaar oud geworden. Hij leefde van 20 januari 1795 tot 19
december 1867. Welk een wereld ligt er tussen zijn jeugd, als vaderloos ban-
dietje in Alkmaar, en de reeds bij zijn leven legendarisch geworden krijgsoverste,
drager van de versierselen van de Militaire Willems Orde èn de Nederlandse
Leeuw, drager van de Gouden Kris, aangenomen zoon van de Sultan van Ma-
doera, "Held van Fort Amerongen", maar bovendien de reputatie dragend bij
hoog en laag van "een man die werkelijk voor niets staat".
Wonderbaarlijk leven van Trouw, Branie en Ondernemingslust
Zijn levensbeschrijving omvat een on
vergelijkelijk ruim gamma van onmo
gelijkheden. Toontje was een man die
koel de Militaire Willemsorde weigerde
omdat een ander hem gedane belofte
niet eerder ingelost was, die aan de
chirurg weigerde toestemming te ge
ven zijn door koudvuur aangetaste
been te laten afzetten - met zijn getrok
ken sabel erbij en de waarschuwing:
"Je kop eraf als je het doet!" en de
printa aan zijn vrouw Fine: "En let er
op dat hij het niet doet!" - nee, het
was zijn wettige vrouw niet.
Het was zijn "njai", die hem trouw
bleef in alle ups en downs en aan wie
hij trouw bleef. Die hem twee-en-twin
tig kinderen schonk, en die hij later
huwde - een vrouw die hem letterlijk
uit het vuur droeg, toen zijn colonne
in de pan gehakt dreigde te worden en
Toontje zelf niet lopen kon!
Dit alles gegroeid uit een jeugd, die
met huid en haar uit Dickens' Olivier
Twist geplukt schijnt: vol armoe en
dieverijen, kloppartijen en wegloperij-
en - een jeugd, die in onze slappe mo
derne tijd zo gemakkelijk wordt aan
gevoerd als excuus om mislukkingen
goed te praten, maar een jeugd waar
Toontje - nee Dorus (Theodorus) heet
te hij toen, gezond doorheen groeide
omdat hij altijd opgewekt, leergierig,
trouw en moedig was. Een jeugd ook,
waarover deze merkwaardige Hollan
der later met verbijsterende eerlijkheid
geschreven heeft, zonder ook maar
iets te verbloemen.
Vroege Jeugd
Reeds op elfjarige leeftijd verloor
Toontje zijn vader (een Alkmaarse
kruidenier) door de dood en het gezin
raakte snel in slechte omstandigheden
door het minder goede gezelschap
waarin zijn moeder kwam. Toontje
bleek al gauw "onbruikbaar"; als leer
ling mislukte hij in een vijftal ambach
ten. Bij hard-nuchtere familie vond hij
niet bijster veel begrip en hulp. In de
ze tijd ontwikkelde hij zo'n antipathie
tegen de dronkaard die het leven van
zijn moeder verwoestte dat hij tot
twee maal toe getracht heeft de man
"op te ruimen", eenmaal door hem in
de winter in de gracht te smijten, een
andere keer door hem met een paar
vrienden een dracht stokslagen toe te
dienen, maar de schurk overleefde bei
de straffen. Van het gezin van Toontje
bleef niet veel over.
Het keerpunt in zijn leven was echter
onverwachts gekomen door kennisma
king met een sergeant van de Garde
grenadiers van Napoleon, wiens verha
len Toontje zodanig imponeerden dat
hij zich met de beurs van zijn moeder
uit de voeten maakte om maar te kun
nen tekenen als pupil bij de Koninklijke
Kweekelingen in Den Haag om op te
groeien tot krijgsman.
Dat ging in die dagen zo gemakkelijk
niet. Het waren ruwe en grove tijden.
Geen moderne tuchtschool was zo grof
en naar moderne opvattingen zo ver
nederend in orde en tucht als die Ko
ninklijke Kweekschool, waar eigenlijk
alleen het pakje mooi was. Maar om-
Zojuist verschenen:
door Johan Fabricius
Het vervolg op het eerder ver
schenen boek "Toontje Poland,
een Alkmaarse jongen in de da
gen van Napoleon".
In een vlotte, gemakkelijk te be
grijpen stijl geschreven, is het
voor jonge lezers boeiende lec
tuur.
f 22,50 porto f 2,75
BOEKHANDEL MOESSON
streeks de vorige eeuwwisseling trof
alles nóg slechter omdat de inlijving
van Nederland bij Frankrijk, Elba, de
terugkeer van het Keizerrijk en Water
loo snel op elkander volgden en Toon
tje beurtelings soldaat, matroos, krijgs
gevangene en soldaat werd met al de
ontberingen van dien. Een tekenend
voorval uit die tijd: in de gevechten
rond en na Waterloo wordt een kapi
tein die onwillige soldaten tot de orde
roept, door één van hen van zijn paard
geschoten. De onverlaat vlucht, maar
wordt neergeschoten, maar alsof dat
niet genoeg is, gelast de korpscom
mandant dat het lijk met de voeten
aan een caisson wordt gebonden en
twee dagen lang meegesleept! Het wa
ren harde en wrede tijden overal -
niet alleen in Indië!
Naar Indië
Hij is intussen ingedeeld geraakt bij
de vrijwilligers voor de Oost en zodra
de spanningen in Europa voorbij zijrt
vertrekt Poland's legeronderdeel naar
Indië. Reizen in die tijd ging nogal met
moeilijkheden gepaard. Poland's schip
raakt onderweg afgekeurd en gewacht
moet worden op een ander schip, zo
dat pas na een reis van 561 dagen In
dië bereikt werd!
Intussen was Toontje van soldaat tot
korporaal bevorderd. Bij dezelfde
plechtigheid werd zijn vriend Pieter de
Bruijn (van wie hij aan boord lezen en
schrijven leerde) gedegradeerd tot ge
woon soldaat. Maar diezelfde De Bruijn
werd, toen de troepen in Batavia de-
barkeerden afgehaald door zijn broer
in een rijtuig met vier paarden. De
broer was namelijk resident en later
zag Toontje zijn sobat terug als "con
troleur op weg naar grotere succes
sen. Poland was toen nog maar ser
geant
Het eerste ontbijt bestaat uit brood,
kaas en arak! Dat laatste vindt Toon
tje afschuwelijk, maar dat gaat gauw
genoeg over. Toontje leert later dat bij
alle krijgstochten arak zowat samen
wordt uitgedeeld met munitie. Maar
voorlopig zit Toontje rustig in een stad
- Weltevreden - nog in aanbouw. Van
de Gedong Poetih aan het Waterloo-
plein staat het eerste begin nog
onder een bamboe afdak. De leger
commandant woonde in een huis dat
later werd omgebouwd tot militair
hospitaal, de generaal de Koek in een
huis dat later plaats zou maken voor
een kathedraal; alleen aan twee zijden
van het plein stonden nog pas wonin
gen, aan de weg naar Meester Corne-
lis stonden nog maar twee of drie hui
zen. Alles was nog heel onaf en het
is dus niet te verwonderen dat één
van Toontjes eerste werkjes was om
als korporaal-ordonnans bij de Gene
raal Antigh deszelfs papagaai te leren
praten: 24 uur in de voorgalerij ge
kleed zitten de kaka te leren praten!
Vechtende omzwervingen
Maar dit leven is van korte duur. Al
gauw is Toontje Poland op mars naar
een opstand in Cheribon - de eerste
maal wordt het leger smadelijk ver
slagen en neemt dan revanche. Wie de
verhalen leest over deze oorlogen -
ze zijn gevochten van Noord Sumatra
af, over heel Java, in Borneo en de
Grote Oost - rijzen vaak de haren te
berge over de aan beide zijden ge
pleegde wreedheden. Het was toenter
tijd heel gewoon om een verslagen
vijand zover mogelijk te vervolgen,
levenden en lijken de kop af te hakken
en er pyramiden mee te bouwen of ze
op hoge bamboestaken te prikken, zo
dat - als straks de tegenaanval weer
werd opgezet - de terugkerenden de
hoofden van hun eigen makkers als
lugubere welkomstgroet op het slag
veld zagen.
Vooral de oorlogen van Dipo Negoro
waren één voortdurende verschrikking.
Men kende geen pardon voor de vij
and, maar evenmin enig pardon voor
lafheid in eigen gelederen. Aan de an
dere kant stonden koelbloedigheid,
10
