Reisbureau Holwerda
Journalistieke Herinneringen [XXX]
INDONESIË VERZORGD
28 daagse rondreis voor 3490,per persoon.
HOE EEN KRANT UIT HET NIETS ONTSTOND.
In de zinderende hitte van de late augustusdagen van het jaar 1945 kwam het
aanvankelijk haast ongeloofwaardige bericht van de Japanse capitulatie als een
niet Je doorgronden wonder. Plotseling was een eind gekomen aan een afschu
welijke nachtmerrie. Niet alleen de kampbewoners ervoeren de vrijheid als een
droom. Ook de bevolking leek die eerste dagen als uit de hel teruggekeerd.
Het was een bijna idyllische toestand, ondanks de ellende die overal nog heerste.
De proclamatie van de Republiek en de consekwenties van die gebeurtenis ging
aan de Indonesische menigte voorbij en onder de Europeanen was zij niet of
nauwelijks bekend. Wat ons nog te wachten stond bevroedden weinigen. Het
verlossende gevoel bevrijd te zijn van de Japanse terreur overheerste de noden
van het ogenblik. Die waren overigens niet te verwaarlozen: gebrek aan alles.
Voedsel en kleding. Maar ook aan minder materiële zaken. Bijvoorbeeld aan
nieuws.
Het was in die dagen dat George
Gleichman in het wachtlokaal van de
Japanse bezetting in het kamp Tanah
Aabang, waar hij geinterneerd was, een
telefoon, een schrijfmachine (met toe
behoren!) en een stencilapparaat vond
en enige collega's die eveneens in dat
kamp gehuisvest waren voorstelde,
met behulp van dit materiaal een
nieuwsbulletin ten behoeve van de
kampbewoners samen te stellen. Het
radio-toestel bood gelegenheid kennis
te nemen van hetgeen in de wereld om
ging. Een gestencild newssheet zag
het licht onder de titel Tanah Abang
Bode. Zonder enige gewetenswroeging
gapte het ploegje medewerkers be
schermd nieuws uit de lucht. Nu
Gleichman die 65 wordt, zijn laatste
functie in de Nederlandse journalis
tiek - die van hoofdredacteur van de
Arnhemse Courant en een aantal ne
venuitgaven - deze maand neerlegt,
mag zijn initiatief hier nog eens dank
baar worden herdacht. Hij was geruime
tijd de ziel van het bedrijfje. Want of
schoon aanvankelijk bedoeld als een
nieuwsbulletin voor de kampbewoners
drong de faam van dit nieuwsbulletin
spoedig door tot de omgeving, al even
zeer begerig het contact met de wereld
om ons heen te herstellen. De "redak-
tie" vond dat best; haar produktiekos-
ten waren praktisch nihil. Ze had alleen
geen distributieafdeling en dus moes
ten de heilsbegerigen het blaadje ko
men halen. Al spoedig stond het des
morgens zwart van de belangstellen
den voor het huis Tanah Abang 30,
waar de T.A.-Bode werd vervaardigd.
Het bulletin kwam namelijk 's morgens
uit: het belangrijkste buitenlandse
nieuws was pas in de avonduren be
schikbaar.
Geleidelijk aan ontwikkelde zich de
situatie: de T.A. Bode kreeg mede
werking van buiten in de vorm van
stencils, papier en soms zelfs andere
levensbehoeften, maar tegelijkertijd
werd de onveiligheid groter. De mede
werkers, voor zover zij het kamp niet
hadden verlaten werden "kampwerkers
eerste klas" en kregen van de officiële
instanties een kleine vergoeding voor
hun werk. Een tandarts in de buurt
bood aan de redaktie gratis te behan
delen als hem dagelijks het krantje
werd thuisgebrachten dit is maar
één voorbeeld uit vele van de intense
belangstelling voor het nieuws. De En
gelsen kwamen eind september en
nauwelijks was een Britse wachtpost
in het voormalig kamp gevestigd of zij
wilden óók wel een bulletin. De appa
ratuur was echter veel te klein om in
al die belangstelling te voorzien. Een
Engelse editie werd toegezegd mits de
Britten zelf voor een stencilmachine
zorgden. Dat gebeurde prompt. Van
links en rechts arriveerde stencilpa
pier, dat in allerlei kantoren o.a. de Ja-
vase Bank - werd aangetroffen. Het
newsbulletin kostte nog altijd niets.
Mits afgehaald!
Intussen schenen de dagen van de T.
A. Bode, ondanks haar fenomenaal
succes bij de lezers, die geen Indone
sische bladen lazen, geteld. Niet al
leen werd de onveiligheid steeds gro
ter. Vanuit de tram, die toen nog over
Tanah Abang reed, werd herhaaldelijk
op de huizen geschoten. Des avonds,
wanneer het "bedrijfspand" verlicht
was, lag dit soms onder kruisvuur!
Maar dit alles was nog niet zo belang
rijk als de aankondiging van de ver
schijning van een Nederlandse krant,
een "echte", gedrukte krant, die gratis
verspreid zou worden op kosten van
het gouvernement. "Het Dagblad" zo
als de krant heette zou 1 oktober 1945
verschijnen en natuurlijk ook het nodi
ge nieuws uit Nederland bevatten. Wat
voor nut zou een gestencild nieuws
bulletin dan nog hebben? Bovendien
dunde het corps medewerkers sterk
uit. Sommigen keerden naar hun haard
steden terug, anderen vertrokken naar
Nederland of Australië.
Overleg tussen de laatsten der Mohi
kanen leidde tot het besluit, de T.A. Bo
de voort te zetten. Het Dagblad was
een avondblad; daarnaast zou in een
grote stad als Batavia een ochtend
blaadje best kunnen bestaan. Maar dan
zou het ook het allure van een echte
krant moeten hebben en zou in ieder
geval de naam, die het stempelde tot
een buurtkrantje, moeten verdwijnen.
Een der aanwezigen herinnerde zich
dat Gleichman, alvorens kort voor de
oorlog voor de Javabode uitgezonden
te zijn, zijn carrière was begonnen aan
een toenmalig Haags blad, de Nieuws
bron. Die naam was te onbenullig -
maar wat dacht men van Nieuwgier?
Daaraan was dan, althans voor de
helft, nog een kleine hulde aan de man,
die het initiatief nam, verborgen!
Aldus verscheen, zij het nog altijd in
gestencilde vorm, de Nieuwsgier. Het
beest ontwikkelde zich voorspoedig,
naarmate in Batavia de situatie min of
meer gestabiliseerd raakte. In de loop
der tijden werd een abonnementsprijs
vastgesteld. De Nieuwsgier begon ad
vertenties op te nemen. De redaktie
nam een abonnement op de diensten
van het persbureau Aneta. Er werd een
naamloze vennootschap opgericht, met
alle medewerkers als aandeelhouders.
In 1948 rolden de eerste exemplaren
van de bij de Ned. Ind. Drukkers en
Uitgeversmij gedrukte "echte" Nieuws
gier van de pers.
Van het Indonesisch personeel van de
gestencilde Nieuwsgier had de redak
tie met moeite afscheid genomen. De
batterij stencilmachines die deze
trouwe lieden hadden verzorgd was
niet meer nodig. Zij hadden zich de
meeste opofferingen moeten getroos
ten: werken in de nacht, soms onder
een kogelregen, en gebonden aan het
huis Tanah Abang 30, want ook na
beëindiging van hun werk belette de
avondklok hen het pand te verlaten.
Maar het was, alsof ook zij vreugde
schepten in het succes van het ge
stencilde krantje. Zij hebben ons, on
danks zware druk van landgenoten
nooit in de steek gelaten.
Gleichman repatrieerde en Jaap Joppe
(lees verder volgende pagina)
Reisroute: Amsterdam - Singapore - Medan - Tobameer Yokya - Bali
Jakarta - Bangkok - Amsterdam.
Vertrekdata: 20 mei, 17 juni, 1 juli, 15 juli en 12 augustus 1979.
Bent U geïnteresseerd Bel ons geheel vrijblijvend op en vraag
om toezending van de reisfolder.
Tel. 070-46 89 50 of 46 89 51. Telex: 32743.
Loosduinsekade 497, 2571 CM Den Haag.
8
