ORIENT TRAVEL B.V.
poeder, vrijwel onmiddellijk in de toch
al humusrijke bodem werden opge
nomen, snel verweerden en de nuttige
minerale stoffen ter beschikking stel
den van de wortelstelsels van het ge
hele plantenrijk. Een jaar na de as-
regen was deze gunstige invloed dui
delijk merkbaar aan de toenemende
oogstcijfers. Een natuurlijke verrijking
van de bodem werd in dank aanvaard.
In het bezettingjaar 1943 - het zal in
de maand juni zijn geweest - toen ik
met (wijlen) Harm Post en dokter Ha-
gens door de bezetter belast was met
het waken over orde en rust onder
de Javaanse ondernemingsbevolking
(10.000 zielen), op poene van onthal
zing bij ontstane onrust, werden we
gedurende ongeveer twee weken ont
haald op een serie van rock and roll
evenementen.
Op sterk uiteenlopende tijdstippen van
de dag of de nacht kwam de aarde in
beweging. De aard van de schokken
was uiteenlopend, soms een felle ruk
gevolgd door een serie aflopende tril
lingen, een andere keer eerst een
lichte aanloop, gevolgd door een ern
stiger schokbeweging.
We verzamelden het werkvolk van de
fabriek (honderd mannen en vrouwen)
en gaven instructies voor het veilig
verlaten van de benedenafdeling en de
twee verdiepingen. Waarschuwden in
het bijzonder voor het ontstaan van
paniek en lieten in flagrante tegenstel
ling met bestaande orders alle deuren
op een kier staan. Normaal mag dat
nooit, omdat vooral bij kunstlicht al
lerlei insecten naar binnen worden
gelokt en niemand drinkt graag een
kopje aftreksel van een tor. Voorzover
er overdag bevingen waren liep alles
gesmeerd, het werd een routine-geval.
Een eigenaardig verschijnsel was, dat
bij langdurige bevingen de thee-hees
ters in de aanplant stonden te schud
den en het geritsel der bladeren het
geluid maakte van een naderende
storm.
De climax kwam - als ik mij goed her
inner - op 14 juni 1943. Harm Post en
ik stonden in het kantoor van de fa-
bricagechef. Het was rond 10 uur in de
morgen, toen de gehele fabriek kra
kend en piepend in beweging kwam.
Wij zagen de vloer van de eerste ver
dieping behoorlijk heen en weer gaan
en beiden kregen wij het gevoel van
naderende zeeziekte. Vanuit de fabriek
kwam al het werkvolk snel-zonder-pa-
niek-naar beneden en naar buiten; al
lopende trokken zij alle schakelaars uit
van de verschillende machines, zodat
alle werktuigen - geheel volgens pro
gramma - tot stilstand kwamen. Hoe
lang deze bevingen aanhielden durf
ik niet meer met zekerheid te zeggen,
maar we moesten altijd afwachten of
er nog meer zou gebeuren.
Het krachtstation, dat in een apart ge
bouw was ondergebracht, bestond uit
drie waterpijpketels op hoge stoelen.
Een dergelijk schuddend of slingerend
geval met stoom van 12 atmosfeer in
een aantal hoog opgebouwde ketels
was vanzelfsprekend een gevaar in
zichzelf, doch de installatie hield zich
goed. Stoom werd geleverd aan twee
Lenz-kleppenmachines, zeer zwaar ge
fundeerd, met direct gekoppelde ge
neratoren.
Toen nu plotseling alle vraag naar
electriciteit in de fabriek tot stilstand
kwam, begon de in bedrijf zijnde gene
rator onbelast te lopen, de stoomma
chine draaide eveneens onbelast,
waardoor de afname van stoom van
de ketels plotseling vrijwel nihil werd.
Met het vuur onder de ketels nog op
volle capaciteit, ging de stoomdruk ge
vaarlijk hoog oplopen, steeg tot boven
het toegestane maximum. De veiligheid
van alle ketels stond bovenop de in
stallatie en bestond uit een zware
stoomfluit. Deze fluit begon vrijwel on
middellijk te blazen en maakte een
afschuwelijk, bepaald benauwend ge
luid. Feitelijk was dit de enige factor,
die op de zenuwen werkte.
Er was hier en daar nogal wat schade
ontstaan. De hoofdwaterleiding komen
de uit een gekapteerde bron in het
oerbos, over een afstand van zes km.
door de onderneming lopend, viel uit
een in diverse lengtes, zodat we met
een langdurig watertekort te kampen
kregen. Een aanwezige reserve-water
leiding was van veel geringere capaci
teit. In verschillende woningen, die nog
niet waren leeggeroofd, waren spen-
kasten languit op de vloer terecht ge
komen, waarbij de inhoud waaiervor
mig over de vloer was uitgestrooid,
met veel gebroken serviesgoed.
Twee Javanen waren door scherven van
een uit elkaar spattende cementen af-
voergoot licht gewond geraakt, doch
voor het overige geen persoonlijke on
gevallen.
Enkele dagen na deze gebeurtenissen
kreeg ik bezoek van de militaire Ja
panse bevelhebber van Midden-Suma-
tra: generaal Fudsjijama met zijn staf.
Eén der officieren fungeerde als tolk,
de bespreking geschiedde in het En
gels. Bij dergelijke besprekingen zorg
de ik altijd voor de aanwezigheid van
Harm Post, omdat hij de technische
aspecten van het bedrijf beter beheer
ste dan ik. Tot medio 1943 werkten wij
zonder permanent Japans toezicht. Tot
nu toe kwam er nu en dan een groepje
van Padang om controle op ons uit te
oefenen, c.q. om ons het leven zuur
te maken.
Tijdens de bespreking, die plaats vond
gedurende de namiddag in het admini
strateurskantoor, begon de aarde weer
te trillen. Het kantoorgebouw-ijzercon
structie kraakte in zijn voegen. Post en
ik holden naar buiten en bleven op
veilige afstand afwachten wat er ver
der ging gebeuren. Het Japanse ge
zelschap bleef intussen rustig bij de
tafel zitten. Toen naar ons inzicht het
sein op veilig stond, hernamen wij on
ze plaatsen aan de tafel. Met grote
verbazing op zijn gezicht vroeg de ge
neraal mij wat de reden van onze
plotselinge vlucht was geweest. Ik re
ageerde met hem te vragen of hij dan
niet de aardbeving had gevoeld? "Noe
men jullie dat een aardbeving? Moet
je eens bij ons in Japan komen".
Zo rond 1916 is bij de uitgever G. Kolff
Co. te Batavia een boek verschenen
van de hand van Dr. W. van Bemme-
len: "Naar hooge toppen en diepe
kraters" (oude spelling), waarvan een
hoofdstuk is gewijd aan: "Naar Insu-
linde's Hoogsten Vulkaantop".
Dr. van Bemmelen beklom in 1914 de
Piek van de noordelijke zijde, dus van
uit de richting van Moeara Laboeh. Bij
het bereiken van de kraterrand obser
veerde hij op grote diepte nog een
kratermeer. Hij merkt op: "Welrustig
was het dus daar beneden en veel
kalmer dan in 1913, toen de beklimmers
het meer op vele plaatsen zagen roken
en koken. In Junghuhn's tijd stootte
de vulkaan zelfs rookpluimen uit, die
aan den Smeroe deden denken. Blijk
baar is dus de vulkanische levendig
heid van den Piek uitstervende, maar
of ze niet ter kwader uur opnieuw den
berg zal beroeren? Niemand weet het.
Daarvoor zijn geen voorspellingen te
doen en de omwoners moeten maar
in goed vertrouwen voortleven."
En dat hebben ze dan ook gedaan I
Een waardige dood is een proef op
de som van een leven.
J. H. W. Veenstra
is specialist op het Verre Oosten en biedt nog steeds de laagste
tarieven naar Indonesië aan
Retour AMSTERDAM/JAKARTA1.850,—
Geen risico; U betaalt de reiskosten pas bij ontvangst van Uw tickets,
(slechts 10% deposito bij de boeking).
Laan van Meerdervoort 291 - DEN HAAG
Tel.: 070-63 83 67
Singel 486 - 1017 AW AMSTERDAM
Tel.: 020-23 74 84
11
