De "verovering" van Oost Timor vóór tie Japanse
bezetting
Een paar maanden geleden zijn we teruggeweest. Ik ga U daar niet over ver
tellen. Een van mijn zoons wilde zijn geboorteplaats Poerwokerto wel eens
(terug) zien. Zodoende.
Zijn opvolger was Amangkurat I. Deze
leek in niets op zijn vader. Was on
besuisd en wreed van aard. Schrok
snel en trok zijn kris bij het horen rit
selen van bladeren. Zijn handelingen
waren grotendeels gebaseerd op wil
lekeur, niet op redelijke overwegingen.
Zelfs zijn eigen zoon, de kroonprins
haatte hij wegens diens relatie met een
van zijn gemalinnen, die nog met pop
pen speelde.
Op een dag moest de keizer uitwijken
voor Trunojojo, een Madoerese prins,
die tegen hem opstond, vluchtte naar
Batavia, maar overleed onderweg en
werd begraven in Tegal-arum op een
heuvelhelling ten zuiden van de stad
Tegal. Zijn zoon volgde hem op als
Amangkurat II, ook wel Amangkurat
Admiraal genoemd.
Amangkurat II was een evenbeeld van
zijn vader. Hij ruimde iedereen uit de
weg - met de hele familie - die hem
niet naar de zin was. Ook zijn bond
genoot, en mede-samenzweerder tegen
zijn vader, prins Trunojojo, heeft hij
eigenhandig gekrist. Voor deze daad
had Commandeur Speelman de keizer
ernstig gewaarschuwd, hoewel prins
Trunojojo ook geen beste vriend van
Speelman was. Na zijn dood volgde
zijn zoon hem op als Amangkurat III,
meer bekend als Sunan Mas (de gou
den Sunan).
Deze was mank en was een nog groter
tyran dan zijn vader. Bijna iedereen
haatte hem. Zijn oom, Pangéran Puger,
liet hij gevangen zetten op een met
bamboe-pagger omheinde plaats dicht
bij de alun-alun. De grootste vernede
ring voor een prins. Maar Puger had
nog vrienden in het paleis. Hij vluchtte
naar Semarang en benaderde daar 's-
Compagnies vertegenwoordiger ter
plaatse. Zijn rapport werd doorgezon
den naar Batavia; de heren in Batavia
beraadslaagden lang en grondig wat er
gedaan moest worden. Ten langen les
te kwam men tot het besluit om Puger
te erkennen als keizer van Mataram
met de titel Sunan Pakubuwono I. Su
nan Mas week uit naar de Oosthoek,
waar het nog broeide door de oproe
rige benden van Trunojojo. Na een
meningsverschil met zijn bondgenoten
gaf Sunan Mas zich over aan de kom-
peni. Deze wilde hem niet uitleveren
aan zijn oom, Sunan Pakubuwono I,
wat beslist het doodvonnis voor hem
betekend zou hebben, doch verbande
hem naar het eiland Ceylon. Tot nu toe
zijn er nog veie nakomelingen van Ja
vaanse vorsten en prinsen daar.
Onder de regering van Sunan Pakubu
wono I (Puger), had eigenlijk zijn ge
malin scepter en zweep in handen. Zij
poogde zelfs de keizer te bewegen,
niet zijn oudste zoon, Mangkunegoro
als troonopvolger te erkennen, maar
een jongere broeder, een "charming
prince", Pangéran Blitar. Het lukte
haar, maar de Kompeni stoorde zich
niet aan dit besluit en zette Mangkune
goro op de troon onder de naam A-
mangkurat IV.
Zijn twee halfbroers verlieten het pa
leis. Dat betekende opstand.
Bovendien, al zijn wij totoks, Indië is
geen dag uit onze gedachten en alle
zes onze zoons zijn daar geboren.
Toen ik daar in Poerwokerto de vroe
gere Muloschool bezocht, ontmoette ik
wel een oudleerling. Een fijne kerel,
hij was nu generaal, en ging dit jaar
met pensioen. Mijn God, denk je dan
perplex, dat is waar ook, dat was
veertig jaar geleden.
Maar goed. We bezochten de C.B.Z.
in Surabaya waar we het eind mee
maakten en probeerden ook het vroe
gere Marine Etablissement te bezoe
ken, waar ik mijn diensttijd als zieken
verpleger heb doorgebracht. Dat laat
ste lukte niet omdat president Soe-
harto die dag juist zou komen om iets
van Soekarno te onthullen. Enfin, nu
mijn verhaaltje.
In het marinebassin lag het pantser-
dekschip Surabaya, dat we allemaal
beter kennen onder zijn vroegere naam
De Zeven Provinciën. Door zijn ge
ringe topsnelheid was hij volkomen on
geschikt voor deelname aan een strijd
ter zee. Hij diende nu als opleidings
schip. Zijn laatste lauweren had hij
geoogst bij de bezetting van Portugees
Timor vóór de Japanse bezetting, een
episode die volgens iemand, die er
volgens zijn zeggen bij geweest was,
als volgt verliep.
De Surabaya werd door onze regering
naar Dilli, de hoofdstad, gestuurd, dat
door de neutrale Portugezen onvol
doende werd verdedigd en zo een
groot gevaar kon opleveren voor het
oostelijk deel van onze archipel en
vooral ook voor de Australiërs.
De Japanners zouden er een prachtige
uitvalsbasis aan hebben. Met de Ca-
nopus van de Gouvernementsmarine
werden al vroeg een kolonel van ons
leger, een kolonel van de Australische
zeemacht en een matroos-seiner in
burgerkleding aan wal gezet.
Een auto met een chauffeur, die er
Zijn regering werd ernstig gestoord
door de opstand van Mas Garendi, een
kleinzoon van de bovenvermelde naar
Ceylon verbannen Sunan Mas, met zijn
"Chinezen-leger". Mas Garendi was
bekend als Sunan Kuning, naar de
bleekgele huidskleur van zijn volge
lingen, de Chinezen.
(wordt vervolgd)
LICHTPUNT
"Adoe, als je die honderdduizend sta
kers en rellenmakers op de Dam ge
zien hebt, je verlangt met de brand
spuit weg te spuiten!"
"Ach, laat maar. Voor toekang tjopet
goeie dag deze!"
uitziet als een generaal, brengt hen
naar het paleis van de Gouverneur-
Generaal. Net als de chauffeur is ook
deze reeds in vol ornaat. Hem wordt
de eis gesteld het eiland over te ge
ven. Zo niet, dan zou geweld worden
gebruikt. Hij kan kiezen of delen en
heeft tot tien uur bedenktijd. Er vallen
grote woorden. De G.G. ijsbeert door
de zaal. Dan zegt hij, hevig geëmotio
neerd: "Gentlemen, I can't take a
decision."
De toestand wordt dreigend. De Su
rabaya op de rede en vijf bommen
werpers, die van Koepang, het Neder
landse gedeelte van het eiland, zijn
opgestegen, cirkelen dreigend rond..
In de stad heeft men iets in de gaten
gekregen en verscheidene mensen
vluchten het strand op of de bergen in.
Het Portugese leger bestaat uit een
troepje soldaten op blote voeten en in
haveloze uniformen; de kleding van de
paar officieren en onderofficieren com
penseert dit echter volkomen. De vloot
bestaat uit een ongeveer honderdvijftig
jaar oude houten schoener met één
kanon.
De onderhandelingen gaan voort. De
G.G. vraagt en krijgt een uur uitstel.
Tegen elf uur zegt hij: "Heren, de Por
tugese regering kan Uw eisen niet in
willigen. Indien Uw troepen de stad
bezetten zullen wij ons om bloedver
gieten te voorkomen niet verzetten. De
bezetting geschiedt echter tegen de
wil van de Portugese regering en on
der haar uitdrukkelijk protest. Ik voel
mij zeer geschokt!"
Dit antwoord wordt met vlaggen ge
seind naar de Canopus, die het radio
grafisch weer doorgeeft aan de Su
rabaya. Dan worden vierhonderd In
dische en Australische soldaten ont
scheept en Timor Dilli is bezet.
Met de Pijnacker Hordijk wordt later
een grotere groep, die van Java komt,
aan wal gezet.
M. J. M. VAN KUPPEVELD
GRAFRECHTEN
BEGRAAFPLAATSEN JAKARTA
Het Ministerie van Buitenlandse Zaken
maakt het volgende bekend:
Van de Ambassadeur te Jakarta werd
vernomen dat de kosten voor verlen
ging van grafrechten over het tijdvak
1978- 1980 (drie jaar) thans zijn vast
gesteld op Rp. 3.500,voor klasse A-1
en Rp. 2.500,voor klasse A-2, terwijl
voor het onderhoud van een graf per
jaar Rp. 7.500,is verschuldigd.
Het gevoel dat het goed is te zwijgen,
als een ander praat of musiceert, heeft
de radio de mensheid afgeleerd.
Simon Carmiggelt
7
