Bexettingskroniek 1942-1945 (7)
Een overzicht van wat er buiten de kampen op Java en elders voorviel, verzameld
uit kranten, brieven, dagboeken etc.
11 April 1943.
Tijdens de dagelijkse op Australië ge
richte radio-uitzendingen van de Japan
se propagandadienst worden brieven
voorgelezen, die door op Java geïnter
neerde Australiërs aan hun familie zijn
geschreven. De Japanners proberen
Mevr. van Starkenborgh er toe over
te halen deze brieven voor de micro
foon voor te lezen, maar zij weigert. Na
deze mislukking wordt een interview
met haar (dat nooit heeft plaats gehad
dus geheel verzonnen was) uitgezon
den, waaruit het buitenland voor het
eerst verneemt, dat de vroegere land
voogdes geïnterneerd is.
13 April 1943.
Aneta seint uit New York, dat via Zwe
den in Tokio informaties zijn ingewon
nen over de door de Japanse radio om
geroepen Britse aanval van 15 januari
op een transport van Nederlandse
krijgsgevangenen naar Burma. Uit het
bericht blijkt, dat 13 krijgsgevangenen
werden gedood en 122 gewond, terwijl
95 als vermist worden opgegeven.
16 April 1943.
Het kantoor van de Poetera is in Bata
via in de Strada-School geopend, meer
was er niet beschikbaar voor het hoofd
kwartier van de Indonesische Bewe
ging.
Er is een algemene actie aan de gang
om alle lonen en salarissen te ver
lagen. Ondanks de prijsstijgingen krijgt
een kokki nu 9 in plaats van 12 gulden
en worden de koelilonen verlaagd van
45 naar 35 cent.
("Vervolg: Districtsart6 in Suriname")
De verschillende kruiden en plantjes,
zoals: sirih, laos, koenjit, djahé, seréh,
koentji, pandan, kangkoeng (dagoe-
blad hondeblad), katjang pandjang
(kouseband), de zoete cassave. De
kennis om vis in te zouten tot gerèh,
de kleine visjes tot terie en de kleine
garnalen tot ebbie, de gevaarlijke rog
tot ikan pé. De bamboe te gebruiken
als bouwmateriaal en te vlechten tot
gedèk. De ruwe pandan tot tikers (pa
paja noemen ze het daar) en moderne
handtasjes. De jonge klapperbladeren
voor de ketoepat, het pisangblad voor
de pintjoek, voor de lontong en de
boengkoesan. Ook de Javaanse ge
rechten en snoep als petjel, telö, kripik
pohong en kripik pisang ("kraok-kraok"
genoemd, U hoort hoe de kripik al tus
sen Uw tanden fijngemalen wordt), sa-
wawah (d.i. een verbastering van se-
goh-iwak), dawet, enz., die zo in de
Surinaamse gemeenschap ingeburgerd
zijn geraakt.
Plaatsen van gezellig en lekker snoe
pen zijn Blauwgrond en Lelydorp, ook
de "Waterkant".
18 April 1943.
In Batavia proberen de Japanners het
tawarren af te schaffen, omdat zij de
prijzen niet kennen en niet bedrogen
willen worden. Op de pasar moeten nu
op alle artikelen prijsetiketjes worden
geplakt.
20 April 1943.
De Java Shimbun waarschuwt de Ja
panners weer voor "mensen met een
vijandelijke gezindheid, die onze ge
dachten in verwarring proberen te bren
gen. Voor het verspreiden van be
richten wordt door de vijand speciaal
van vrouwen gebruik gemaakt. Verder
wordt er weer een nieuwe jeugdbewe
ging aangekondigd onder leiding van
de Japanners. Na de 3 A-jeugdorgani
satie en de bantengs van Soekarno, die
allang van de straten verdwenen zijn,
wordt dit de derde jeugdbeweging voor
leeftijden tussen 14 en 25 jaar.
29 April 1943.
De verjaardag van de Japanse Keizer
wordt door de Indonesiërs met weinig
animo gevierd. Zij vinden, dat ze dit
jaar al genoeg gelopen hebben in op
tochten. Bovendien vinden ze de Ja
panse feesten niet zo mooi als vroege
re Hollandse. Er zijn 's avonds geen
lichtjes en er is niets te nontonnen. En
bovendien heeft bijna niemand de pas
sende nieuwe kleren.
2 Mei 1943.
In de strafgevangenis Soekamiskin bij
Bandoeng is hoog Japans bezoek ge
weest. Daarbij zou Mr. Spit, de vroege-
Gedurende de malaise (rond 1930) en
de Tweede Wereldoorlog zijn vele
plantages gesloten en zijn de mensen
verspreid over heel Suriname. Men
zocht werk bij de Bauxietmaatschap-
pijen Suralco Moengo en Paranan
en Billiton. Ook in de kleinlandbouw,
zoals de dorpen: Sidodadi, Kampong
Baroe, Koewarasan, Tamanredjo en
Wonoredjo.
Dan de centra Blauwgrond en Lely
dorp.
BEN DE LANG
Foto's: Dr. C. F. A. Bruijning, uit "Suriname,
geboorte van een nieuw volk".
re vice-president van de Raad van In-
dië naar voren gebracht hebben, dat de
gevangenhouding in strijd is met de
internationale gebruiken; het eten en
de lichaamsbeweging totaal onvoldoen
de zijn en contact met familieleden
wenselijk is.
4 Mei 1943.
Het interview met de familie Djajadi-
ningrat, dat in maart 1943 in de Asia
Raya is verschenen en waartegen de
familie tevergeefs protesteerde, ver
schijnt nu in het Japans en in verkorte
vorm in de Java Shimbun.
5 Mei 1943.
Rathkamp, de enige apotheek in Bata
via, waar vrijwel alle medicijnen nog op
recept te krijgen waren, wordt gesloten.
De nog beschikbare geneesmiddelen
worden gereserveerd voor de Japan
ners. Rathkamp heeft vele Europeanen,
o.a. in Struiswijk en Andek met vita
minetabletten geholpen. Weer zijn een
aantal Chinese restaurants gesloten,
o.a. Jit en Toy Tong.
21 Mei 1943.
Asia Raya bestaat één jaar en dat
wordt gevierd met artikelen van alle
prominenten (behalve Soekarno), waar
in dit keer ook veel wordt gesproken
over de eigen tekortkomingen.
29 Mei 1943.
Op het Departement van Financiën in
Batavia zijn 13 Europenanen (o.a. Po
lak, Dronkers en Vossenaar), die onge
veer een jaar geleden uit Struiswijk
zijn gehaald, ontslagen. Bij de gemeen
te zijn 120 en bij de Rekenkamer 47 In
donesiërs op straat gezet. Voor het
werk maken deze ontslagen weinig ver
schil, want er is weinig te doen.
Wat er over is van de administratie
komt geleidelijk geheel in Japanse han
den. Alles brokkelt langzaam af. Nie
mand is meer zeker van zijn betrek
king.
De economische situatie wordt steeds
slechter. De Chinese handel werkt on
dergronds. De Japanse confiscaties
leggen de industriële bedrijven stil. Im-
en export zijn lam gelegd. De geld
circulatie was op 1 januari 1943 vele
tientallen millioenen lager dan op 1 ja
nuari 1942. Door de papierschaarste
moeten scholen weer gesloten worden.
Er gaan allerlei geruchten over de goe
deren, die via Priok worden wegge
sleept (kinine, zout, zilver, goud, hui
den, olie, rubber, etc.) De Gesc (Ge
meentelijk Europees Steuncomité), het
in april 1942 opgerichte en door de
Japanners erkende algemene Steun
comité voor Europeanen in Batavia, be
taalt per persoon 25 cent per dag,
maar dat is minder dan nodig is voor
rijst alleen. Bovendien is rijst moeilijk
te krijgen. De Europeanen verkopen
langzaam al hun bezittingen. De toekan
loah's hebben het druk.
B.Z.
(wordt vervolgd)
16
