De Batikkerij Van Zuylen te Pekalongan
BOEKBESPREKING
SABAR
Uit alle dingen in dit leven heb ik
tussen rumoer van revoluties, oorlogen,
politici twistend om listig gewin,
ziekte, ellende en bedrog of logen,
slechts één wijsheid geleerd, een
enkel woord
uit de oude rimpelige mond
van een Javaanse boer,
neergehurkt in zijn desa naast zijn
buffel
die met gebogen hoofd onder een
afdak stond.
't Was na de avondbede en de zon
zonk snel
dreigend in haar bloedrode toog gehuld
achter een einder vol angst en geweld:
Sabar.
Wat betekent: geduld.
Indonesië kalenders 1981
"DE KEERKRINGVOGEL"
"Ik ben niet zo op gedichten", zei een
dame eens in onze boekwinkel, "maar
van Willem Brandt lees ik alles!" Dus
kocht ze ook zijn laatste bundel "De
Keerkringvogel", om me na een paar
dagen uitdrukkelijk te vertellen dat ze
"er weg" van was.
De bewering van een redacteur van
een bekend literair tijdschrift, gemaakt
op grond van het aantal poëtische bij
dragen dat hij geregeld ontving, "dat
één op de tien Nederlanders zich in de
vrije uren met dichtkunst bezighoudt",
kan ik gevoegelijk aanvullen met de
mijne, dat "maar één van de 1000
Nederlanders zich bezighoudt met het
lezen van poëzie". Gedichten verkopen
niet zo best en Indische mensen zijn
van huis uit niet poëtisch van aard en
kun je moeilijk overhalen een dicht
bundel te kopen. Voor Willem Brandt
hoef je niemand over te halen, omdat
hij in bijna alle gedichten die wij van
hem kennen "Indisch" is. Omdat hij
de toon, de subtiliteit van een gedach
te, kan vangen in een enkel woord dat
wij herkennen. En dat hij zo doelbe
wust en scherp zijn taal hanteert dat
zijn poëzie bijna proza wordt. Als je
niet zo "op gedichten" bent dan
spreekt deze vorm je meer aan dan
andere.
Moet ik "De Keerkringvogel" beoor
delen? Vier maanden heb ik het boekje
nu al, ik lees er 's avonds één of twee
gedichten uit, niet meer. Er valt zo
veel bij te denken. In proza. Het cy-
Zonder alle goede uitgaven van de
laatste tijd te na te komen, het aller-
beminlijkste boekje van 1980 vind ik
het zojuist uitgekomen "De batikkerij
Van Zuylen te Pekalongan" door
Mevr. M. J. de Raadt-Apell. Of de
tentoonstelling "Blauw en Bont" in het
etnologisch museum "Nusantara" in
Delft (wonderschoon ingericht, schit
terende batiks!) een promotion was
voor dit boek of juist andersom, het
belangrijkste is dat nu een blijvende
bijdrage is geleverd aan het bekend
maken van een cultuur waar weinigen
weet van hebben. De Nederlanders
hier helemaal niet, maar ook de In
dische gemeenschap beseft maar am
per hoeveel ware Kunst er eind vorige
- begin deze eeuw bedreven werd door
eenvoudige vrouwen zonder enige op
leiding voor tekenen, schilderen of iets
anders.
Het boekje behandelt in hoofdzaak de
geschiedenis van de familie van Zuy
len met als kernpunt de batikkerij van
Eliza van Zuylen die een van de groot
ste en beroemdste werd van Midden
Java. Het bezit van een sarong "Bang-
sellen" (verbastering van de naam van
Zuylen) stond toen gelijk aan het be-
nisch-komische gedicht over zijn oud
tante met haar rode loper, het be
schouwende "November", de triestheid
van de late herfst en de Indischman,
in drie coupletten opgetekend. Of het,
voor mij, allermooiste "Sabar":
Is dichten iets mooier zeggen dan in
proza?
Ik heb wel eens dichtbundeltjes in ra
zernij in de asemmer gemikt. Om de
onwaarheid, om het bedrog van loze,
onbegrepen en niet te begrijpen woor
den. Ik heb de recensenten verwenst
die met net zulk loos geleuter de war
taal prezen. En omdat men noch de
gedichten, noch de recensenten be
greep, verkochten de bundels als fri
kadellen uit de automaat.
zitten van een toilet van Dior of Lanvin
nu. Naast Eliza van Zuylen zijn talrijke
andere Indische en Chinese dames
van grote invloed geweest in de batik
kunst. Zij brachten letterlijk en figuur
lijk "kleur" in deze volkskunst. De spe
cifieke tinten blauw, rood, paars, tur
koois, roze kende de Javaanse batik
niet.
Het bevat een schat aan informatie over
de samenstelling van kleurstoffen, de
technieken, de namen ervoor. De stijl
is onderhoudend, anecdotisch vaak en
alles wat u nooit geweten heeft over
de sarongs van oma en overgrootma,
het staat erin. Maar hoofdzaak blijven
toch de magnifieke kleurenfoto's van
zeldzame kains, sarongs, kabaja's, 64
pagina's waarvan elke centimeter een
hommage aan de schrijfster, de samen
steller en de gelukkige bezitter van
de collectie batiks, de heer H. C. Veld-
huisen en de uitgeverij Terra, 24,
Willem Brandt dicht waar zijn hart
van vol is, hij brengt verleden en he
den samen in een woordenspel van
leven en overleefd hebben. En hij voelt
zich daarbij altijd verbonden met de
Indische grond. Hij is een van ons,
daarom begrijpen wij hem.
Bij het verschijnen van "De Keerkring
vogel" moest ik ineens denken aan
wat een vriendin van me in Californië
me vertelde over een gemeenschappe
lijke kennis.
"Toen D. jarig was, reed hij 's ochtends
heel vroeg naar een vogelhandelaar.
Hij kocht er 10 vogels, duiven en an
dere vogels die eigenlijk niet in kooi
en thuishoren. Hij laadde ze in zijn auto
en reed er mee naar een reservaat ver
buiten de stad. Daar liet hij de vogels
los." "Dat is een cadeau van mezelf",
zei D. vergenoegd. Diezelfde avond op
de party te zijner ere kreeg hij onver
wacht een dodelijke hartaanval.
Willem Brandt liet zijn "Keerkringvo
gel" los op zijn 75ste verjaardag, na
van een langdurig ziekbed te zijn te
ruggekeerd in gezonder sferen. Als
een geschenk aan zichzelf misschien,
maar ook aan de duizenden die dit
poëtisch geschenk willen aanvaarden.
Gedichten - en dan bedoel ik de po
ëzie in alle eerlijkheid des harten -
zijn zo uiterst persoonlijk, dat ze ei
genlijk buiten het recht van bespreking
vallen. "Het is de zaak van recensen
ten om op dichters, niet van dichters
om op recensenten te letten", moet
een zekere William Hazlitt eens ge
zegd hebben. Dat geldt dus ook voor
Willem Brandt ten aanzien van
"De Keerkringvogel"
f 15,90 porto f 1,90
(porto 1,90). Een boek dat men
MOET bezitten om als cultuurbezit
door te geven aan de kinderen en
kleinkinderen. L.D.
Attentie.
De tentoonstelling "Blauw en Bont"
zal na Delft in Breda worden voort
gezet. Vanaf 19 december in het Vol
kenkundig Museum aldaar. Werkelijk
de moeite waard
"DAAR HEEFT
ONZE WIEG GESTAAN"
De tweede bundel cartoons van
Poirrié is net van de pers. En
juist op tijd om onder de Kerst
boom te liggen I
Prijs f 12,50 porto f 1,90
Boekhandel Moesson - Den Haag
Vanaf half december bij ons verkrijg
baar.
4 aantrekkelijke kalenders, land
schappen (panorama's) orchideeën en
vruchten. Ze kosten f 7,50 per stuk
porto en emballage f 3,50.
U kunt nu al reserveren als u wiltl
Toko Moesson, Prins Mauritslaan 36,
Den Haag, Giro 6685.
17
