"Manis" doodgeschoten
INDISCH
FAMILIE ARCHIEF
Tel. 070 - 45 44 06.
Het zij mij vergund enige vraagtekens te mogen plaatsen bij het artikel "Manis"
van Jack S. in Moesson van 1 februari j.l.
De schrijver vermeldt onder meer dat hij iedere twee maanden in het tijdvak
1912-1914 te Kuala Simpang als 6-jarige jongen voor zo lang zijn vader moest
missen, omdat een groot transport van 10 a 12 kolossen (olifanten) met zo'n
40 strapans, dwangarbeiders, en drie a vier brigades infanterie (60-80 militairen)
naar de binnenlanden van de Gajoe- en Alas-landen, met bestemming Blang
Kedjèren, trok. Dat kan niet juist zijn. Die 10 a 12 olifanten kunnen daar en
nergens in Atjeh en Onderhorigheden beschikbaar zijn geweest. In 1913 waren
er in Lam-Meulo bij de 4de divisie marechaussee in Pidië 4 afgerichte olifanten
ingedeeld en te Koeta Radja 10 nog niet afgerichte jumbo's in opleiding,
die begin 1913 met jonge dieren van 5-7 jaar was begonnen, o.a. met Manis.
Ook later, na 1914 is er nimmer een olifanten-transport naar de "Blang" ver
trokken.
Jack S. verhuisde in 1914 naar Koeta
Radja, woonde daar in Pantai Perak
(Hospitaalweg) naast de officier van
gezondheid van het K.N.I.L., Dr. Du-
binsky. Het toeval wil, dat ook ik -
als boedjang, 2e luitenant in 1916 -
daar 6 maanden heb gewoond.
De opleiding van de jonge dieren had
plaats in de nabijheid van Dr. Dubins-
ky's woning, doch uitsluitend in het
olifanten-treinkampement, gelegen in
de wijk Penajong in het noorden van
Koeta Radja, aan de Atjeh-rivier. Het
aantal olifanten als trek- en draag
kracht in het Knil is nimmer 20 a 30
geweest, veel minder.
In het najaar van 1913 werden 4 af
gerichte olifanten van Koeta Radja
verplaatst naar Lam-Meulo, een ma
rechaussee post gelegen op 20 km
ten zuiden van Sigli in Pidië. In 1916
bedroeg het aantal dieren 9. Zij wer
den gebruikt op het traject Lam-Meu-
lo-Tangsé, een post 40 km ten
zuiden van de hoofdpost L.M. gelegen.
Toen dit traject in 1921 geschikt was
gemaakt voor autovervoer, verhuisden
4 van de 9 jumbo's van Lam-Meulo
naar Tangsé, die werden ingezet van
Tangsé naar de op 35 km zuid daar
van gelegen post Geumpang. Het ver
voer naar deze post had voorheen
plaats gehad met draagpaardjes. Een
poging in 1919 om 3 reserve-olifanten
van Koeta Radja in te zetten met op
lange karren geladen goederen te ver
voeren van Bireuën naar het 102 km
vandaar in het bergland aan het Laut
Tawar gelegen Takengon, mislukte. De
4 dagen durende tocht over een ver
harde, zonnige weg in geaccidenteerd
terrein, beviel hun maar weinig. Twee
van hen namen tijdens het grazen de
benen en verdwenen voor goed in de
rimboe. De derde, Manis, werd naar
Koeta Radja teruggezonden. Hij deed
voortaan dienst als trekdier in Koeta
Radja, waar hij voor een lange wagen
gespannen, huisboedel vervoerde.
Op het omslagblad van Tong-Tong van
1 maart 1971 komt daarvan een prach
tige foto voor. Ook geschiedde het
vervoer van militaire goederen per
trekkracht door een olifant op het tra
ject Oelëe Lheue (de haven van Atjeh)
en de hoofdplaats v.v. Hiervoor werd
een bijzonder lange kar gebruikt met
een op afgekeurde affuiten van een
kanon rustend draagvlak van dikke
planken. De olifant had er niet de
minste moeite mee, de zwaar beladen
kar te verplaatsen.
Manis (lief, geliefde in de Bahasa-
Indonesia), hoewel een bul, had toch
wel aardige eigenschappen. Pas ge
vangen olifanten, op het station aan-
In de nrs. van febr. en maart
1971 van Tong-Tong verscheen
een reeks artikelen over het ge
bruik van olifanten in het leger
in Atjeh van de hand van Gene
raal b.d. P. Scholten. Wij meen
den dat het onderwerp aardig en
boeiend genoeg was om de heer
Scholten, die in bijgaand artikel
een toelichting en correctie
geeft op het artikel van de heer
Jack S. in Moesson no. 12, pag.
20, nog eens aan het woord te
laten, mede met het oog op le
zers, die in 1971 nog geen abon-
née waren. - Red.
Manis gereedliggend om opgezadeld te
worden.
gekomen, aanvankelijk onrustig en
verzet plegend werden door Manis'
vriendschappelijk, rustig optreden
veelal zo geïmponeerd, dat zij hem
gedwee naar het treinkampement volg
den.
Dat Jack S. in 1940 als officier in Bor
neo geplaatst, las, dat één van de
geliefdste en bekendste olifanten in
Koeta Radja, Manis, was doodgescho
ten, omdat hij een dwangarbeider had
vertrapt, moet op een vergissing berus
ten.
Toen achtereenvolgens in 1929 en
1931 de olifantentreinen te Lam-Meulo
en Tangsé werden opgeheven - aan
gezien door verbetering van het we
genstelsel autovervoer mogelijk was
geworden naar Tangsé en Geumpang
- werden alle olifanten, ook die nog
in het treinkampement te Koeta Radja
aanwezig waren, van de hand gedaan
aan Circus Hagenbeek, handelaren in
wilde dieren, de hoven van de vorsten
van Djocjakarta en Soerakarta en aan
dierentuinen in Nederland. Eén maakte
daarop een uitzondering, namelijk de
bul Baroe, die in 1931 werd neerge
schoten. Dit is het enige geval van
doodschieten van een legerolifant.
Baroe was zeer agressief geworden.
Hij had tussen zijn slagtanden een
dwangarbeider, die hem al jaren ver
zorgde, tegen de wand van zijn stal
gedrukt. De man bleef in leven. Aan
gezien hij bestemd was over de weg,
gelet op zijn kolossale afmetingen,
naar Medan 300 km en van daar
per schip naar Java, te worden afge
voerd aan de Soesoehoenan van Soe
rakarta, voorzag men moeilijkheden.
Daar hij ook verder kwaadaardig bleef
en gevaarlijk voor zijn omgeving, werd
hij met enige schoten uit een karabijn
neergelegd. Het vertrek van de olifan
ten van Lam-Meulo en Geumpang werd
niet alleen door de posten, maar wat
Koeta Radja betreft, ook door de bur
gerij betreurd.
De gewestelijk militair commandant
(kolonel Reinders) en de gouverneur
van Atjeh (Goedhart) hebben beiden
nog bij het Departement van Oorlog te
Bandoeng een poging gedaan om het
olifantentransport uit de oude Atjeh-
traditie te handhaven. Nul op het re
quest I
Sic transit Gloria Mundi.
OOM PIET
Vraelandssstraat 14, Dan Haag
geopand voor bezoakars elke
zat ar dag van 08.00 tot 13.00 uur.
Afspraak uiterlijk donderdags.
FEMINA - KARTINI
Twee van de beste damesbladen in
Indonesië. Uitstekende artikelen, mo
de, recepten, kinderrubrieken en nog
veel meer aardig Indonesisch nieuws.
Een ideale manier om land en taal te
leren kennen! (beide bladen in de
Bahasa Indonesia).
Prijs f 7,porto 4,per blad.
BOEKHANDEL MOESSON
17
