ONVERGETELIJKE VERJAARDAGEN
door Ems I. H. van Soest
Zodra de kalender aankondigt dat het maart wordt, de maand met zijn menge
ling van lieflijkheid en ruwheid, bekruipt me de gedachte: "Waarheen de 25e,
alsjeblieft niet thuisblijven!" Ik heb een oom gehad, de kunstschilder Louis W.
van Soest, die op zijn verjaardag altijd "niet thuis" gaf. Zolang mijn ouders en
broers leefden, later toen mijn moeder en oudste broer Jan er nog waren, vond
ik dat dwaas van oom. Want er waren onvergetelijke verjaardagen Later, toen
ik alleen bleef, zag ik de datum altijd met weerzin tegemoet. Een verjaardag in
Holland betekent dat je niet zozeer gevierd wordt, maar moet "tracteren", alsof
van de mate van je royaliteit je welzijn afhangt. Bovendien is het nog de vraag of
je de geschikte combinatie van gasten krijgt: of ze bij elkaar in harmonie passen
of elkaar in de haren zullen vliegen bij de geringste aanleiding. Politiek, sociale
toestanden, etc. etc. eigenlijk allemaal taboe op zo'n feestelijke dag, kunnen er
iets van maken dat je liever vergeet dan onthoudt. En als je nog later heel klein
behuisd bentDaarom komen de verjaardagen die je voluit ondergaan hebt
als hoogtijdagen in je leven met onweerstaanbare kracht je herinnering binnen.
Zo'n verjaardag was mijn veertiende
in Salatiga. 25 maart 1922. Mijn moe
der, die haar jeugd van haar zevende
maand tot haar 23e jaar in Nederland
had doorgebracht, vertelde meestal
honderduit over die jeugd, maar van
verjaardagen daar wist ook zij niet
van te berichten. "Ach, ik was jarig
20 november, dus hartje herfst en de
mensen kwamen dan met bontjassen
en hoge laarsjes en altijd waren het
chrysanten. "Ja, Emma, niet zo'n leuke
maand om jarig in te zijn."
Maar voor mij heeft ze die dagen tot
verrukkelijke feesten gemaakt. En mijn
beide broers droegen er het hunne
toe bij om ze levenslang in mijn ge
dachten te prenten. In mijn eerste boek,
De Pauw, heb ik zo'n feest beschre
ven, maar er vlochten zich delen van
andere dagen door. Daarom sla ik maar
weer de mémoires van mijn broer Jan
op om hem aan het woord te laten met
zijn scherpe opmerkingsgave en nauw
keurigheid van historicus.
"De reden, waarom juist de veertiende
verjaardag van Ems zo'n feestelijk ka
rakter ging dragen, weet geen onzer
meer. Maar het werd een feest waar
over de schooljeugd in Salatiga nog
dagenlang sprak I
Met de meisjes uit haar klas, met wie
ze het meest omging, studeerde Ems
dagen van tevoren stukjes in, waar
voor zij zelf de tekst had geschreven.
Mijn moeder droeg ook haar aandeel
bij. Ze ontwierp ook de costuums. Zo
was er een stukje over Pierrots en
Pierrettes: lila pakjes van satinet met
witte pompons. De guitaren waren ge
maakt van door Wim en mij afgedankte
tennisrackets, die kunstig overtrokken
werden.
Mijn moeder had verzonnen een tom
bola aan het feest te verbinden en da
genlang waren zij en Ems in de weer
met de prijzen: Kalendertjes, bladwij
zers, naaldenboekjes, ingelijste platen
enz. Ook maakten zij "Helping Hetties".
Dat waren poppekoppen met ledema
ten van klosjes garen in verschillende
kleuren, veiligheidsspelden als vingers,
knotjes en strengen DMC-garen als
vlechten, knopen als ogen etc., in één
woord een handwerkgarnituur in pop-
penvorm. De uitgenodigde meisjes
kwamen bijdragen brengen voor de
tombola, eveneens zelf gemaakt. Maar
tegen de tijd van de grote dag kreeg
Ems telkens de schuchtere vraag te
horen: "Mag ik ook op je verjaardag
komen?" en zo groeide het aantal
feestelingen steeds aan I Het werd
zelfs zo, dat zij een dag tevoren aan
haar vlecht werd getrokken door een
onbekend meisje, dat op de "jongens
school" ging. Dit stopte haar een doos
geconfijte kersen in de hand: "Als ik
ook op jouw feest mag komen
En wat het grappigste was: Jongens
haakten ernaar op dat meisjesfeest te
komen. Henny van Thiel en zijn broer
tje Jan, zoons van de hoofdonderwijzer
van de H.I.S. en nog anderen, waar
onder een "oude" knaap van 17 jaar I
Mijn moeder had de handen vol. Lola
Swaving, hypernerveus, was bang dat
ze haar rol zou vergeten en vroeg haar
die nog te overhoren. Er werden enor
me porties ijs besteld bij de Salatigase
Ijsfabriek, er waren asamkoekjes en
gesuikerde asams, dozen met taartjes,
saucijzebroodjes, alles stipt op tijd af
te leveren. Verder gaf mijn vader plein
pouvoir om de tuin te plunderen en het
hele huis met bloemen te versieren.
De ochtend van de 25e zei de hoofd
onderwijzeres, Mej. Berkeljon: "Ik kan
wel merken dat er feest op handen is
bij Emmy van Soest, want niemand
heeft haar hoofd bij de les I" Uit lagere
klassen kwamen meisjes met pakjes
Ems gelukwensen en werden natuurlijk
uitgenodigd. Terwijl Ems later bezig
was de tombolatafel te rangschikken
kwamen de zusjes Swaving en Van der
Spek nog inlichtingen vragen over hun
rollen.
In de binnengalerij stonden stoelen ge
rijd voor de volwassen toeschouwers
en dito kinderen. Er waren door Ems
programma's getekend. Toen ik 's mid
dags uit Semarang arriveerde, zag ik
de tuin van mijn ouders en zelfs de
weg voor het huis vol kinderen staan.
Onder de gasten waren de buren, de
overste Dutry van Haeften, mevrouw
en hun dochtertje Loes, die in een
stukje van Koos Speenhoff de rol van
herdersmeisje zou vervullen met Ems
als herder. Verder de houtvester Ber
keljon met echtgenote, de heer en me
vrouw van Thiel (hoofd Holl. Inl.
school), Mej. Berkeljon, de heer Swa
ving met zijn oudste dochter Marie, de
heer Van der Spek, wier dochters
Betsy en Leonie pierrettes zouden zijn
en anderen. De heer Swaving rende
mij voorbij met de uitroep: "Ik ga ijs
halen uit Ambarawa, want de ijspoeter
uit de fabriek is helemaal mislukt!"
waarna hij in zijn hoogpotige Ford
sprong en in een voor die dagen on
gekende snelheid de Toentangse Weg
afraasde.
Het was vijf uur en eerst met donker
zou de voorstelling beginnen, zodat hij
nog vóór de aanvang daarvan terug
werd verwacht, hoewel hij zich ook in
dit geval zeer zou moeten haasten. Na
tuurlijk dacht niemand er aan te be
ginnen voordat de heer Swaving terug
zou zijn en de jeugdige toneelspelers
verkeerden dan ook in de grootste
spanning.
Ems had nog nooit zoveel cadeaux op
één verjaardag gehad en de bezichti
ging daarvan hield de jeugdige gasten
bezig. De hele tafel in de achtergalerij,
die lang niet klein was, maar een forse
etenstafel, lag vol pakken en pakjes.
Mevrouw Annyas, die schuin aan de
overkant woonde en hoewel zelf kin
derloos, dol op kinderen was, zond
haar baboe met een grote doos vol
verrassingen.
Mijn moeder liet de limonade en ge
bakjes rondgaan en Wim die een aan
tal nieuwe grammofoonplaten uit Se
marang had meegebracht, begon die
op te zetten. De groenlakense schijf
begon te draaien en al gauw was het
dansen in volle gang. Ikzelf onderhield
me met enkele gasten die ik nog niet
kende. Mijn vader had de binnengalerij
op vernuftige wijze van decors voor
zien uit bamboe en levende planten.
Hij had zelfs graszoden laten steken
om de wei, waarlangs de herdertjes
moesten komen, natuurgetrouw uit te
beelden en daarin lagen de "zoete
bramen" in de vorm van zuurtjes I
Prompt zes uur hoorden wij een auto
claxon en er ging een luid hoera op:
Meneer Swaving sprong verfomfaaid
en verhit uit zijn Ford en hief triom
fantelijk de grote bus met ijs omhoog!
Als een held werd hij binnengehaald.
Daarna volgde een grote drukte van
plaats nemen in de "toneelzaal" alias
diezelfde binnengalerij. Een der kin
deren had een tafelbel in de hand en
zou daarmee klingelen bij elk nieuw
nummer. De gewatteerde zijden tocht
deuren met hun Japanse bloesems en
vogels vormden de coulissen.
Toen de bel klingelde verstomden alle
stemmen en Loes Dutry kwam op in
haar herderinnepakje, zingend:
Daar kwam een herdersmeisje
Gelopen langs de wei.
Ze zong een aardig wijstje
Het wijsje van de mei - - - -
Tralala, tralala, la
8
