UU. Hap. in uitvoering
Nieuws uit Indonesië
U weet nog wel? De Undang-Undang Hukum Acara Pidana (Wet op het Straf
procesrecht) waarover we in Moesson van 15 november 1981 vertelden? Deze
wet werd in september 1981 door de DPR. Pusat in plenaire zitting aangenomen,
en op 31 december door President Suharto bekrachtigd, waardoor ze onmiddellijk
van kracht werd. De uitvoering ervan is nu ook duidelijk te merken. Enige voor
beelden. Op de kantoren van de Jaksa's (Off. van Justitie) geen drukte meer, ze
zijn er praktisch "werkloos" geworden. Immers de jaksa mag niet meer recht
streeks een perkara in onderzoek of behandeling nemen, noch iemand laten
arresteren. Alles moet via de Politie gaan. Hier en daar is er wel na 1 januari
een aanklacht bij een jaksa binnengekomen, maar die werd terstond naar de
Politie verwezen. "Alle opsporingen en onderzoek stopzetten" zo luidde de
uitdrukkelijke order van 1 januari van de Jaksa Agung aan alle jaksa's in Indo
nesia, "behalve dan inzake de bizondere wetten" (zie ons vorig artikel, o.a.:
subversie en corruptie). Daarom werken ze nu alleen de oude zaken af, en wach
ten verder geduldig op wat de Politie hun zal sturen.
Dus begrijpt U, dat het op de politie-
bureau's plotseling zeer druk geworden
is. "Alle hens aan dek", en nog kunnen
ze het toegenomen werk nauwelijks
bijhouden. Met name ratelen en tikken
de typemachines de hele dag door, en
moeten in snel tempo de oproepbrief-
jes voor beklaagden en getuigen de
deur uit. Want volgens de nieuwe wet
moet het procesverbaal binnen 20 da
gen al bij de jaksa zijn ingediend (en
wel volledig, anders wordt het terug
gezonden), terwijl een arrestant door
de jaksa hoogstens 60 dagen mag
worden vastgehouden. Is de Politie of
de Jaksa binnen die maximum-tijd niet
met de stukken klaargekomen, dan
moet de arrestant vrijgelaten worden.
Vandaar dat - hoe is het mogelijk -
de arrestantencellen bij de Politie nu
grotendeels leeg staan. Bv. in Sura
baya waren er eerst geregeld een 80
man opgesloten elke dag; nu zijn het
er hoogstens 30. Waarom? Wel, vroe
ger kon, als iemand een of andere
aanklacht had ingediend, de beschul
digde zonder meer opgepakt en vast
gezet worden ("urusan belakang").
Maar nu moet er eerst een deugdelijk
bewijs en óók een getuige voorhanden
zijn. Zo werden in Medan drie ver
dachten gearresteerd, twee zakkenrol
lers en een dief van textiel. Bij hen
werd overvloedig bewijsmateriaal van
gestolen goed gevonden, en zelf be
kenden ze ook grifweg hun euvelda
den. Maarzolang er geen getui
gen (dwz. bestolen eigenaren) komen
opdagen, moet de politie hen loslaten
Erg repot dus voor de politie, ze wor
den bingung, vooral de lagere functio
narissen, vanwege de totaal andere
aanpak dan ze al jaren gewoon waren.
Niet te verwonderen, dat nog hier en
daar zakkenrollers en kruimeldiefjes,
op heterdaad betrapt, naar het bureau
gesleurd, en na summair verhoor, met
een opgesloten worden "zonder rechts
kundige bijstand", waarop zij volgens
HAP recht hebben. Tja, wat weet zo'n
eenvoudige zakkenroller af van een
advocaat, en vooral: kan hij een ad
vocaat betalen
Ja, die advocaat of raadsman geeft de
politie heel wat hoofdbrekens. Hij kan
rechtens reeds vanaf het eerste voor
onderzoek zijn cliënt bijstaan. Maar
waar is er ruimte (in letterlijke zin) voor
hem te vinden. Sommige politiekanto
ren zijn zeer ruim, maar elders is het
een heel gescharrel in een nauw lo
kaaltje. En volgens de wet moet er een
ruimte zijn, met geluiddempend glas
afgesloten, waar: 1. de advocaat met
zijn cliënt kan praten, zonder gehoord
te worden, en 2. hij van daaruit het
verhoor kan volgen en zien zonder zelf
te horen (als de politie niet toestaat,
dat hij naast zijn cliënt zit). Maar zo'n
glazen ruimte is onmogelijk zo maar
binnen een politiekantoortje te toveren.
Vandaar moet met wat geven en ne
men, en met enige inschikkelijkheid
een voor beide partijen aanvaardbare
oplossing gevonden worden.
Zo heeft bv. de chef van de stads
politie in Semarang, toen twee advo
caten hun cliënt wilden bezoeken, hun
maar het zitje op zijn eigen werkkamer
aangeboden, bij gebrek aan een ande
re ruimte om rustig te kunnen praten.
Uiteraard was hij wel "gedwongen" om
onder zijn werk vanaf zijn bureau het
gesprek mede aan te horen. Tot dus
verre is er evenwel over die bijstand
tijdens arrest bij de politie nog niet
veel heibel gemaakt.
Ook bij de rechtbanken (pengadilan)
geeft de beschikbare ruimte moeilijk
heden. Want volgens de nieuwe wet
moet de griffier (panitera) achter de
rechter (hakim) zitten, en dan natuurlijk
met een tafeltje voor zijn paperassen
om te notuleren. Vroeger had hij een
plaats links van de rechter aan dezelf
de tafel. Op het smalle verhoog in de
meeste rechtszaaltjes is die nieuwe
plaatsing onmogelijk, tenzij men eerst
de tafel van de rechter voor de helft
zou afzagen om ruimte te maken voor
de griffier I Waarschijnlijk wil de nieu
we bepaling duidelijk maken, dat de
griffier geen gelijke van de rechter is,
en niet mede recht spreekt. Bij meer
voudige kamer zat vroeger de griffier
alleen links van de hoofdrechter, en
de twee andere rechters rechts van
hem. Nu wordt de voorzitter harmo
nisch geflankeerd door de beide an
dere rechters, en is de griffier min of
meer verborgen door de zetel van de
voorzitter. Duidelijke hiërarchie I
Een andere, principiële vernieuwing is
tastbaar gemaakt in de eerste pra-
pengadilan (voor-rechtspraak) op 23
januari in Bandung. Vele rechtsgeleer
den kwamen er op af, om dit evene
ment bij te wonen. Een verwarde
kwestie tussen enkele Chinezen, die
elkaar beschuldigden van onbetaalde
miljoenenschulden, en verder van op
lichting en fraude.
De een zocht zijn toevlucht (voelde
zich bedreigd) bij de Stadspolitie; de
anderen dienden een aanklacht in bij
het Provinciaal Politiekommando. Dus
kwam een kapitein van dat komman-
do hem halen en werd hij opgesloten
op 4 november (HIR. oude stijl!). Zijn
opsluiting werd kalmpjes verlengd door
de jaksa en zelfs door de hakim. Maar
zijn advokaat eiste nu een pra-penga-
dilan volgens de HAP. Dwz. de rechter
moet onderzoeken, of een aanhouding,
opsluiting, nasporing, aanklacht al dan
niet wettig geweest is, met eventuele
toewijzing van schadevergoeding en
rehabilitatie in een crimineel proces.
Wel, de advocaat stelde, dat zijn cliënt
wederrechtelijk was opgesloten, en dat
het hier om een civiele kwestie van
schulden ging, buiten competentie van
de politie. Dus vorderde hij vrijlating
plus een schadevergoeding van 10 mil
joen Rp. Na de eerste zitting werd de
cliënt vrijgelaten conform de HAP.
Maar de tweede eis werd op de vol
gende zitting afgewezen. Want het
bleek dat de kapitein een wettig ar
restatiebevel had gehad, dat hij echter
toen "verzuimd" had te laten zien; en
ook de jaksa was niet afgeweken van
het toen nog (voor 1 januari) geldende
HIR.
Na dit eerste geval zullen de advoca
ten er zeker als de kippen bij zijn, om
een pra-pengadilan te eisen, als ze
enige onregelmatigheid in het voor
onderzoek ruiken (voordat de recht
bank de zaak in behandeling heeft ge
nomen). Voor politie en jaksa's is het
een stok achter de deur om spoed te
betrachten in de afwikkeling. Want -
schuldig of niet schuldig - als binnen
de vastgestelde termijn bewijsstukken,
getuigenissen enz. niet afgerond zijn
en ingediend bij de rechtbank, dan
moet de gearresteerde vrijgelaten
worden uit de voorlopige hechtenis.
En dat is nu al meerdere malen ge
beurd na het van kracht worden van
de HAP., ondenkbaar onder het vroe
gere HIR: stukken nog niet gereed,
verdachte toch naar huis gestuurd I
Naderhand kan de rechter hem wel
oproepen voor de officiële rechtszaak,
maar tot zolang blijft hij dan op vrije
voeten I
M.F.
18
