Een meesterlijke biografie
BOEKBESPREKING
Paul van 't Veer Het leven van Multatuli
Paul van 't Veer begon zijn journalistieke carrière in Indonesië bij het persbureau
Aneta. Hij maakte er de voor- en nadagen mee van de roemruchte overeenkomst
van Linggadjati, de eerste actie, de Commissie van Goede Diensten van de
Verenigde Naties, de moeizame onderhandelingen aan boord van de Renville,
de tweede actie, alle hoogte- en dieptepunten in die turbulente jaren voor de
souvereiniteitsoverdracht aan Indonesië, van Mook, Soekarno, Sjahrir, Drees,
Sjarifoedin, Beel, Schermerhom, alle grote en kleine lieden, die daarbij een rol
speelden. Een fascinerende tijd. Een adembenemende ervaring voor een jong
journalist.
Hij heeft sindsdien de wereld bereisd
en beschreven, de gebeurtenissen, die
de voorpagina's haalden becommen
tarieerd en geanalyseerd, de mensen,
die het nieuws maakten, besproken en
beoordeeld. Maar bij dat alles bleef
Indonesië hem heel bijzonder boeien,
het nieuwe en het oude, de toekomst
en de geschiedenis.
Paul van 't Veer is overleden in mei
1979. Enkele maanden later werd hij
posthuum onderscheiden met de Prijs
voor de Dagbladjournalistiek voor een
bundel columns, in de loop van 1978
verschenen in Het Parool. Vijf van die
artikelen hadden rechtstreeks of zijde
lings met zijn oude liefde te maken,
met Indonesië.
Hij was in de loop van de jaren naast
journalist ook schrijver geworden,
schrijver-historicus. En opnieuw waren
het mensen en gebeurtenissen in Indië,
die hij veelal als onderwerpen koos:
"De Atjeh-oorlog", "Daendels, maar
schalk van Holland", "Geen blad voor
de mond" - vijf radicalen uit de ne
gentiende eeuw met een Indische ach
tergrond.
Ik weet niet of zijn bewondering voor
Multatuli, de man van Lebak, in Indone
sië is ontstaan, al van zijn schooljaren
dateerde of pas later is gegroeid bij
zijn studie van ons koloniale verleden.
Zeker is, dat het al jaren zijn verlan
gen was de eerste volledige biografie
te schrijven van Nederlands grootste
schrijver uit de negentiende eeuw, die
tevens tot in de veertiger jaren van
de onze om zijn denkbeelden over
koloniaal bestel een fel omstreden fi
guur was.
Eduard Douwes Dekker had zich geen
betere biograaf kunnen wensen. Paul
van 't Veer beschikte over alle kwali
teiten voor die taak. Kennis van land
en volk en de koloniale geschiedenis.
Journalistiek vakmanschap: verzamel,
als 't kan alle, relevante gegevens, leg
de noodzakelijke causale verbanden,
laat de feiten spreken. Schrijverstalent:
zijn vermogen om in eigen stijl tegelijk
ernstig en lichtelijk ironisch te zijn, te
blijven boeien, 'n Ongemeen ontwik
keld speurdersinstinct en een even
zeldzaam geduld, dat hem in archie
ven, kranteleggers en bibliotheken een
schat aan materiaal opleverde, 'n Fe
nomenale belezenheid. En, tenslotte,
een ijzeren werkdiscipline. "Om naast
Paul van 't Veer
(Foto afgestaan door Het Parool)
je gewone werk een boek te kunnen
schrijven", zei hij me eens, "moet je
jezelf een opgave stellen: b.v. een
half jaar lang iedere avond tenminste
dertig regels produceren". Hij vol
bracht dat.
"Het leven van Multatuli", door Paul
van 't Veer, posthuum verschenen bij
de Arbeiderspers, telt ruim 400 pagi
na's, waarin wordt verwezen naar meer
dan 300 noten. Het beschrijft de jeugd
van Douwes Dekker in Amsterdam en
het Amsterdam uit diens jeugd, zijn
Indonesische jaren en het Indië uit die
tijd, de jongen en zijn dromen, de man
en zijn literaire aspiraties, zijn misluk
kingen en zijn successen in een In
dische ambtenaarsloopbaan, zijn lief
desbrieven, zijn spilzucht, zijn mede
dogen met de underdog, zijn eigen
waan; maar ook de gezapigheid van
de samenleving in het midden van de
vorige eeuw, in het moederland en in
de koloniën, het vliesdunne bestuurs
apparaat, de afhankelijkheid van de
inlandse regenten, de "jongere broers"
naast de Nederlandse residenten, het
cultuurstelsel, de koloniale politiek.
Multatuli's "Max Havelaar" heeft ge
durende tientallen jaren talrijke pennen
in beweging gebracht, van die van des
Amerie van der Hoeven in 1860 tot die
van Du Perron en Nieuwenhuys in on
ze jaren. Van 't Veer heeft ze alle ge
lezen, vergeleken, gewogen en beoor
deeld. Hij heeft in 1976 in het voet
spoor van de man, die hem zo mate
loos intrigeerde en wiens werk hij zo
zeer bewonderde, een reis gemaakt
langs de plaatsen in Indonesië, waar
Douwes Dekker verbleef: Batavia, Na-
tal, Padang, Poerwakarta, Poerwore-
djo, Menado, Ambon en Rangkasbi-
toeng. "Er zullen weinig landen in de
wereld zijn waar na zo'n lange tijd de
voetsporen van historische figuren nog
zo duidelijk zijn terug te vinden",
schreef hij in zijn boek. "Ook in Indo
nesië zijn er heel wat uitgewist. Toch
was het opvallend in hoeveel plaatsen
waar Dekker als bestuursambtenaar
had gewerkt, de situatie in grote trek
ken gelijk was gebleven. Het bevestig
de de indruk, die ik uit mijn vroegere
Indonesische jaren had overgehouden.
In de hele "moderne" koloniale perio
de, de negentiende en de eerste helft
van de twintigste eeuw, is ondanks
min of meer ingrijpende veranderingen
in de grotere steden op Java en Su
matra, heel veel onveranderd geble
ven. Was Douwes Dekker van 1840
naar 1940 overgestapt, hij zou zonder
moeite Batavia hebben herkend, zijn
eigen huizen er onveranderd hebben
teruggevonden, de Harmonie en Con
cordia als centra van het uitgaans
leven hebben teruggezien, tweede
rangs rondreizende operagezelschap
pen uit Europa in de Schouwburg heb
ben horen optreden, de hele koloniale
bevolkingspiramide hebben herkend.
Nog een kwart eeuw later was het
nieuwe Indonesië in sommige opzich
ten verrassend weinig veranderd sinds
1840, zeker in de kleinere plaatsen en
"binnenlanden" van Java, Sumatra en
de andere eilanden waar de invloed
van de moderne communicatiemidde
len pas na 1965 revolutionaire veran
deringen bracht".
De biografie van Douwes Dekker is
niet voltooid. De tijd om het titanen-
werk af te maken werd Paul van 't
Veer niet gegeven. Maar "Het leven
van Multatuli" is niettemin voor de
jaren, die erin beschreven worden, de
eerste veertig levensjaren van Douwes
Dekker, een standaardwerk. Een boek,
dat even gedegen als leesbaar is, even
onbewogen de feiten registreert als
het hartstochten, zwakheden, idealen
tot leven laat komen. Een meesterlijke
biografie.
HANS MARTI NOT
"Het leven van Multatuli" door Paul
van 't Veer, verkrijgbaar bij Boekhandel
Moesson, prijs 69,50 5,25 porto.
