Jaren die dubbel telden
BOEKBESPREKING
KREOOLSE STUDIËN (III)
Zaterdag
6 november 1982
"PASAR SENANG"
(25 jaar)
Politieke herinneringen door J. de Kadt.
De naam van de schrijver wekt een vage herinnering; zo van "een progressieve
journalist, kenner en vroeger sympathisant van Moskou". Als we aan het boek
beginnen, boeit het van de eerste bladzij - aankomst van de schrijver in Tandjong
Priok op Koninginnedag 1940 - tot de laatste, landing, terug op Schiphol, vlak
vóór de conferentie op de Hoge Veluwe, voorjaar 1946. Zo'n dikke 5 jaar heeft
De Kadt dus op Java doorgebracht en als we zijn politieke beschouwingen, be
levenissen en herinneringen uit die dubbel tellende tropenperiode lezen is het
duidelijk dat dit alles hem niet in de koude kleren is gaan zitten. Er zijn over de
oorlog '41-'45 in Zuid Oost Azië kasten vol boeken geschreven waarvan vele
met een speciale "close focus" op Ned.-lndië. Goede en vaak ook minder goede
boeken met persoonlijke herinneringen en visies op de krijgsgevangentijd, het
interneringsleed en bezettings kommer en kwel I
Het is allemaal al weer zo'n 40 jaar
geleden en een werkelijk duidelijk
beeld van het "hoe 't gegaan is" en
vooral het waarom moet waaschijnlijk
wachten op het verlossende deel ter
zake van de hand van prof. de Jong I
Zo zijn de ervaringen van De Kadt
in het maatschappelijk complexe Indië
van 1940 de moeite van het lezen
uitermate waard. Direct na aankomst
stempelen zijn progressieve signatuur
en zijn links verleden hem bij het gou
vernement tot ongewenste vreemde
ling en hij belandt dan ook snel via de
PID in de Struiswijckgevangenis, waar
hij overigens de ruimte heeft en het
eten goed is. Hij komt via connecties
(Polak, Koets gauw weer vrij en
krijgt het etiket: "niet toegelaten, wel
binnengelaten", hetgeen wijst op po
litieke onbetrouwbaarheid en vermin
derde bewegingsvrijheid. Toch wordt
hij wel straks - burgerdienstplichtig -
als censor van de Bandoengse tele
foongesprekken ingedeeld. Na zijn
vrijlating uit Struiswijck maakt hij met
open ogen en oren kennis met de veel
kleurige Indische samenleving. Het
merendeel van zijn directe relaties be
staat overigens hoofdzakelijk uit Hol
landse import figuren.
In duidelijk, helder en vooral leesbaar
proza, geeft De Kadt een beeld van
zijn reilen en zeilen en wij komen bijna
op iedere bladzij bekende namen te
gen. Zo noemen wij o.a. Koch en Wal
raven, Koets en Ritman, Belonje en
Sluimers, Wertheim en Greshoff, Nieu-
wenhuys, Han Levelt, Piet Kerstens en
Bep Vuyk. Laten we ook vooral de
ontmoeting met de - dan kapitein -
Spoor niet vergeten, waarvan De Kadt
zegt: "Spoor beschikt over een gees
telijke lenigheid, die men zelden bij
militairen aantreft." Hij ligt wel voort
durend met Spoor in de clinch I Als
hij veel later Dr. Drees vraagt, waarom
hij speciaal Spoor benoemd heeft tot
legercommandant, krijgt hij het veel
zeggende antwoord: "Spoor is de
enige, die over intelligentie beschikt".
Natuurlijk geeft De Kadt ook zijn oor
deel over Indonesische nationalisten;
voor Sukarno geen goed woord, voor
Hatta heeft hij respect, maar Sjahrir
is zijn man en er is zelfs sprake van
een zekere vriendschap tussen hen.
Ook voor Suwarsih, de Sundanese
schrijfster heeft hij duidelijk sympa
thie.
Hier en daar doet De Kadt duidelijke
uitspraken, bv. over Roosevelt, die hij
niet erg hoog aanslaat vooral om zijn
totaal gebrek aan kennis over Rusland
waarbij hij ook nog weigert naar des
kundigen te luisteren.
De slag in de Java zee - vindt hij -
had nooit gestreden moeten worden...
Verder zijn daar de iedere keer weer
gemiste kansen van de Hollandse re
geerders in hun beoordelingen van de
relaties met de jonge "republik Indo
nesia". Zo zijn er nog meer kantteke
ningen, die het lezen alleszins de
moeite waard maken. Ook over de
Indo-Europese groep zegt hij het zijne,
't Is wel een samenvatting van de op
vattingen, die hij hoort in de kringen
van de import Nederlanders, die
voorshands in Ned-lndië nog de dienst
uit maken. Zijn zegje komt op het
volgende neer: De Indo's worden als
groep door de gemiddelde Nederlan
der beschouwd als een minderwaardig
mensenslag dat men als het de omgang
betreft het liefst uit de salons weert
en waar men alleen contacten mee
heeft als de Indische jongen of op
geklommen is tot een hoge functie, of
erg rijk is; de Indische meisjes of
dames, kunnen er nog sexuele aan
trekkelijkheden aan toe voegen.
Wij laten deze "sociologische" uit
spraak van De Kadt, voor wat zij is.
Hij geeft inderdaad weer, hoe men
(toen?) in bepaalde importkringen
blijkbaar over de Indische groep dacht,
ledereen, die echter de jaren '41 - '45
in historisch perspectief bestudeert of
er belangstellend over lezen wil, kan
uit dit boek van De Kadt een duidelijk
stuk beeldverruiming halen over onze
laatste formele jaren in Nederlandsch-
Indië.
AvL.
Prijs: f 28,90 porto 4,25
Onder deze titel, die ik aan Hugo
Schuchardt's werk ontleende (onze
voornaamste bron voor kreools-portu-
gese teksten in Oost-Azië) verschenen
in Moesson van 1 dec. en Kerst 1979
twee opstelletjes waarin ik probeerde
zulke vergeten en maar half begrijpe
lijke teksten hun functie van lied of
straatroep terug te geven. Ik dacht:
eind vorige eeuw in de oude beneden
stad van Batavia, dat is eigenlijk (ruim
opgevat) 'nog pas gisteren' en, als je
deze dingen met je eigen oren horen
kunt (en niet alleen maar in je stoffige
boeken moeizaam zitten uitpluizen),
dan vallen barrières van taal en tijd
voor een groot deel weg en daar moet
de bevattelijkheid wèl bij varen. Het
betreft dagelijkse dingen die door de
eeuwen heen dezelfde blijven: een
kind ter ruste leggen, een kameraadje
uitjouwen, de roep van een koopman
imiteren, enz. Als je de levende situa
tie kent, gaan de teksten voor je spre
ken, zoals de stenen in Egypte weleer.
Yan kagaléti,
trés pédra kénti I
Jan melkschijter,
drie hete stenen
Kaga - kakken, léti - melk, pédra -
steen, kénti - heet.
De hete stenen zullen wel ter verlich
ting van pijn en kramp op de buik van
de patiënt moeten worden gelegd. Die
rubberen kruiken hadden ze toen nog
niet. In bouw komt dit rijmpje overeen
met de kreten waarmee wij vroeger op
straat onze vriendjes (of vijanden voor
het ogenblik) plachten uit te jouwen
(jota kan):
Jan kepala macan,
buntut ayam
Wim nasi tim,
met een kikkertje erin I
Eerst de naam van die knaap met een
beledigende kwalificatie, dan een uit
breiding van het thema (die kortheids
halve soms achterwege bleef).
F. v.d. BOSCH
in de PRINSENHOF, Eykmanlaan
431, Utrecht.
TOEGANG GRATIS.
Open v.a. 11.00 u. tot 23.00 u.
Speciale attraktie optreden v.d.
"MINAHASSA-GROEP".
Ouderwets gezellig en natuurlijk
weer lekker eten.
Voor inlichtingen 030 - 51 55 66.
3
