^Paóoeroean o\ t£aboewcincji
aóuruat\^
Vergane glorie
Chinese rijkdom van 200 jaar
Stille kracht
Witte bloempotten
beelden en de
blauwe waterlelie.
Marianne Eibers
op de terugweg van de Bromo-tocht
naar mijn logeeradres in Malang, reed
de gehuurde Colt door een laan in
Pasoeroean die terstond opviel omdat
er zoveel echt oude gebouwen, met
prachtige pilaren en voorgalerijen,
door P. Storm van Leeuwen
In Moesson nr. 24 van 1 september 1982 staat op blz. 11 een kleine foto van de
oude sociëteit Concordia te Pasoeroean, zoals deze er in voorbije jaren heeft
uitgezien. Wat misschien niet veel lezers weten is dat ditzelfde gebouw er heden
ten dage nog altijd staat, zij het tamelijk vervallen zoals de meeste vér voor
oorlogse gebouwen, want geld voor onderhoud is er niet. Naar aanleiding van
deze foto én een foto uit 1979 van ditzelfde gebouw leek het mij aardig om een
stukje te schrijven over Pasoeroean.
Wanneer de naam Pasoeroean valt dan
denken velen van ons niet in de laat
ste plaats aan Nederlands grootste
romancier aller tijden: Louis Couperus.
Eind februari 1899 vertrok Couperus
met zijn vrouw naar Indië, het land van
hun beider gelukkige kindertijd. Van
Meester Cornelis, alwaar zij logeerden
bij Louis' tien jaar oudere broer John
R.icus, assistent-resident, vertrokken
zij naar Tegal. Daar woonde resident
De la Valette, getrouwd met Louis'
jongste zuster Geertruida Johanna.
Toen, vrij plotseling, De la Valette
werd overgeplaatst naar Pasoeroean,
reisden de Couperussen mee. Daar, in
februari 1900, maakte Couperus "de
Stille Kracht" af, waarmee hij reeds in
oktober 1899 te Tegal was begonnen.
Met zijn geheel eigen stijl en de tot in
de finesses perfekte taalbeheersing,
gekombineerd met het unieke vermo
gen de typisch mysterieuze Indische
sfeer in woorden te vertalen geeft
Couperus ons zijn wellicht aller
beste roman. Een boek over de kleine
Nederlandse gemeenschap, onmogelijk
zich te handhaven in een door hen niet
begrepen Oosterse wereld, zich af
spelend in Laboewangi.
Zelfs nadat men "de Stille Kracht" een
aantal keren heeft gelezen blijft het in
trigeren. Telkens valt er meer in te ont
dekken. Zeker voor ons omdat wij een
band met Indië hebben?
Toen ik, tijdens een verblijf in Indo
nesië in 1979, een dag in Pasoeroean
rondzwierf, bewust op zoek naar loka-
ties die in "de Stille Kracht" worden
genoemd, bleek er een verrassend
grote overeenkomst te zijn met de be
schrijvingen in het boek en mijn be
vindingen ter plaatse. Reeds in 1975,
stonden. Niet wetende, dat déze laan
het doel zou gaan worden van mijn
"Couperus-speurtocht" 4 jaren later.
Heldenstraat; in iedere plaats of stad
vinden wij wel ergens een Jalan Pah-
lawan. "Aan het einde der Lange Laan
lag diep in zijn voortuin het Residen
tie-huis", en, in het midden op
een gemetseld voetstuk, een monu
mentale vaaspot, met een grote lata-
nia."
En inderdaad vinden wij, lopende van
uit de richting van de haven en het
station, vér aan de rechterzijde, daar
waar de oude bebouwing ophoudt,
diep in een "tuin" gelegen, een mo
numentaal oud gebouw met bijgebou
wen, met vóór de voorgalerij een ge
metseld voetstuk waarop echter een
leeuw staat. Vergelijken wij dit gebouw
met een oude foto van rondom de
eeuwwisseling, toen Couperus er lo
geerde, dan zien wij grote overeen
komsten, alhoewel er een en ander
moet zijn verbouwd als dit inderdaad
het oude residentiehuis is. Geen enkel
ander gebouw in deze Jl. Pahlawan vol
doet zo sterk aan de omschrijving van
Couperus. Overigens houdt de Jl. Pah
lawan daar niet op, maar maakt een
bocht naar rechts en gaat hoofdzake
lijk buiten Pasoeroean om richting Ma-
lang.
Couperus zou er in zijn gebleven als
hij de vérgaande staat van verval van
dit gebouw zou hebben gezien. Wij zijn
naar binnen gegaan, nadat wij aan de
poort bij de weg aan de opzichter
kwamen vertellen waarnaar wij zoch
ten. Erg geamuseerd vertelde hij ons
dat dit gebouw reeds sedert jaren
wordt gebruikt alskartonfabriek!
Niemand ter plekke kon ons zeggen
waarvoor dit gebouw vóór de oorlog
diende, maar er moeten toch oudere
Een groot voordeel van reizen op eigen
gelegenheid, uiteraard als de omstan
digheden het toelaten, is de eigen wil
lekeurige indeling van de plannen zon
der afhankelijk te zijn van anderen.
Vandaar dat ik samen met mijn vrouw
een hele dag heb kunnen besteden
aan het verkennen van Pasoeroean,
van Couperus' Laboewangi.
De laan waar het allemaal om te doen
is, eertijds Heerenstraat, Couperus'
Lange Laan, heet nu Jalan Pahlawan.
De voormalige sociëteit Concordia, thans
kweekschool. (Foto: P. Storm van Leeuwen)
Linkerfoto: Het haventje van Pasuruan. Rechterfoto: Ook het oude stationsgebouw staat er nog. (Foto's: P. Storm van Leeuwen)
10
