Over de Pisang Ambon
Wie heeft het ooit gedroomd dat de pisang (van) Ambon de eer is toebedeeld
ons mensen in Europa en Amerika gedurende bijna een eeuw zo rijkelijk te
voeden Het is werkelijk het beste cadeau dat Indonesië aan de wereld heeft
geschonken, natuurlijk naast de specerijen die sinds de oudheid de eetgewoon
ten van de mensheid radicaal hebben gewijzigd. Ik geloof niet dat er velen zijn
die weten hoe deze vermaarde pisang Ambon op uw fruitschaal voorgoed zijn
plaats heeft veroverd
Vrijwel alle tropengebieden met een
flink nat klimaat hebben pisangbomen
van allerlei soort voortgebracht (de
zgn. MUSACEAE familie). De pisang
boom groeit zelfs zo ver noordwaarts
tot in Japan, waar de boom vezels
levert voor de verwerking van touw,
zoals ook in de Philippijnen het geval
is. De gebieden ten westen van Indo
nesia tot voorbij India geven pisang
soorten, die weliswaar goed eetbaar
zijn, maar die het echt niet halen bij
de grote verscheidenheid van fijne pi
sangs die Indonesië heeft. Wij uit In-
dië kunnen daar beslist over mee
spreken I
De meeste pisangsoorten van Siam
bijvoorbeeld zijn tamelijk melig of erg
s ijmerig (pisang "burung") of ze heb
ben te veel zaden in het vruchtvlees
(pisang batoe) zodat ze echt niet goed
eetbaar zijn (alleen goed voor roe-
djak).
De eerste zeevaarders, de eerste ont
dekkingsreizigers en met hen de mis
sionarissen die afzakten naar de wa
teren van Zuid-Amerika en Mexico -
omstreeks 1500 - hebben in hun prach
tige annalen wel melding gemaakt van
pisangbomen, waarbij ze tevens de
vruchten beschreven als klein en on
eetbaar I Geen pisang Ambon dus.
Het schijnt dat de eilanden van de
Molukken met Ambon als centrum
over het ideale klimaat beschikken om
een pisangsoort voort te brengen van
de allerbeste kwaliteit; geschikt dan
ook niet alleen voor consumptie, maar
vooral voor transportkansen over lan
ge afstanden: een vroege "pluk" voor
een veel latere consumptie zonder be
langrijke schade tijdens transport, dat
was het ideaal
De beroemde verzamelaar en natuur
kundige, Rumphius, heeft als gouver
neur van Amboina in zijn vermaarde
"Herbarium Amboineuse" 1743) vol
lof over deze heerlijke pisang Ambon
een levendige verhandeling nagelaten.
(Onze welbekende pisang radja, de
koning onder de pisangsoorten, moest
genoegen nemen met een tweede
plaats vanwege de nogal 'melige
smaak', zo vonden onze "barbaarse"
fijnproevers uit de vorige eeuw.)
Intussen hebben heel lang geleden In
donesische zeevaarders, waaronder
Makassaren en Atjehers, op reis naar
Mekka en Medina en tegelijk hun
handelsgeest tentoonspreidend, vol
doende reclame gemaakt voor de pi
sang Ambon. Ze hebben de jonge
plantjes in hun ranke vaartuigen mee
gevoerd en zo verspreidden zij deze
edele soort waar ze nog niet was;
Malakka, Ceylon, India en Arabië.
Maar ook in oostelijke richting werden
de plantjes door Indonesische avontu
riers overgebracht: naar Micronesië,
Melanesië tot Hawaii en zelfs de Eas
ter Islands I
Maar voor ons verhaal is de versprei
ding van onze pisang Ambon naar
MADAGASKAR van het grootste be
lang. Daar was namelijk een behoor
lijke Javaanse nederzetting waarvan
de leden zich in de loop der eeuwen
hebben vermengd met de autochtone
bewoners van het flinke eiland tot wat
we nu kennen als de Hova's Er ont
wikkelde zich een drukke handel tus
sen Madagaskar en Indonesië en als
vanzelf werd de pisang Ambon daar
met veel succes gecultiveerd. Spoe
dig genoeg werd toen deze pisang
soort naar de Oostkust van Afrika
overgeplant waar ze goed floreerde.
Nu was het de beurt van de Arabie
ren die tegelijk met hun slavenhandel
deze pisangplant over het Equatoriale
gebied van Afrika met zich meevoer
den langs karavaanwegen en op de
rustplaatsen kleine aanplantingen be
gonnen die niet altijd slaagden. Het
heeft eeuwen geduurd alvorens deze
pisang Ambon, de pijnlijke verplantin
gen te boven kwam om tenslotte aan
de tropische kusten van Guinea en
Mozambique een welvarende groei en
bloei te verwezenlijken.
Omstreeks 1750 maakten nieuwe ge
slachten van Portugese en Spaanse
zeevaarders die handelden met de
centra aan de Westkust van Afrika,
melding van een goed eetbare pisang
soort: de Indonesische pisang Ambon!
We mogen echt van een wonder spre
ken dat deze plant de vele transpor
ten door Centraal Afrika heeft over
leefd. Met veel energie is toen de
pisang Ambon in de 17e eeuw van
deze Westkust van Afrika naar vrijwel
alle gebieden van tropisch Amerika,
de Caribiën, de Antillen, Midden Ame
rika, Cuba en Mexico, maar ook noord
waarts naar de Canarische eilanden
geëxporteerd en met veel succes I
Voor de arme landen, zoals Panama
of Nicaragua, werden opeens de ba-
nanencultures het hoofdmiddel van
bestaan: want nu zijn zij de belang
rijke leveranciers van pisangs van
Noord-Amerika. Deze pisang-industrie
is uitgegroeid tot een millioenen-in-
dustrie. In de loop der jaren is er on
getwijfeld veel research verricht; het
leven op de plantages dat eerst erbar
melijk slecht was, is nu redelijk wèl
te noemen, de techniek heeft bijge
dragen tot de bouw van efficiënte
bananenboten en zo zijn we nu ver
zekerd van een regelmatige toevoer
van de pisang Ambon die vooral aan
het begin van de 20ste eeuw in Enge
land en Amerika en elders bijgedragen
heeft tot een betere graad van volks
gezondheid.
Ik hoop dat ik de lezers niet heb ver
veeld met dit lange verhaal over ON
ZE pisang Ambon. Niets is door mij
verzonnen of overdreven. Op de vraag
waarom de pisang in Europa banaan
wordt genoemd is geen gemakkelijk
antwoord te geven. Rumphius heeft
tevergeefs getracht de naam pisang
met zijn geschrift in Europa ingang te
doen vinden. Vermoedelijk zijn het de
Spanjaarden en Portugezen die aan
de Westkust van Afrika de naam ba
naan van de bevolking daar hebben
overgenomen en in Europa verspreid.
Alhoewel het vaststaat dat de be
kende wereldreiziger en schrijver
Pigaffetti die in de Molukken is ge
weest 1500), de naam pisang daar
met eigen oren heeft gehoord en aldus
heeft melding gemaakt van de pisang
Ambon, moet het dus nog 200 jaar
duren voordat de naam banaan voor
goed in Europa en elders is ingebur
gerd. Vermeldenswaard is tenslotte
dat in de oudheid de banaan al be
kend was onder de vreemde naam van
"MUZ" (van Musa) en dat in heilige
geschriften, de Koran bijvoorbeeld,
de banaan wordt vermeld als "de
vrucht van het paradijs." Merkwaardig
genoeg bleef het bekend zijn met de
banaan toen beperkt tot die gebieden
van de oudheid zoals Perzië, Egypte,
Arabië en mogelijk Turkije en Grieken
land. De aanvoer kwam van India per
zeilboot; of deze pisangsoort de pi
sang Ambon is blijft een open vraag.
J. SCHLECHTER - U.S.A.
Noot: Botanisch gezien is de bananen-
familie een vertakking van de z.g.
Monocotyledons, waartoe de palm
boom, de orchidee, de lelie en andere
grassoorten behoren. Vraagt U mij
echter niet, dit even uit te leggen I
11
