grote lijnen. Doordrongen als hij was van haar ernst en
betekenis, wilde hij haar voeren in banen van geleidelijk
heid, en door nauw contact met de bevolking en door ge
matigd bestuur de tegenstellingen verzachten. Hij toonde
zich daarbij een gave persoonlijkheid. Hij liet zich niet be
ïnvloeden door kritiek, noch doo,r persoonlijke of materiële
invloeden
De gouverneur ging zeer veel op tournee. Hij bezocht zijn
gehele bestuursgebied in alle richtingen en had aanraking
met alle lagen van de bevolking, zowel ambtelijk als parti
culier. Zo kende hij het grote gewest en wist wat er nodig
was. Zijn stimulerende voorbeeld en de geest van de door
hem gevoerde gesprekken hebben krachtig meegewerkt
aan de goede politieke geest, die Oost-Java kenmerkte,
aan het vertrouwen dat men daar in het bestuur stelde
Er is in deze gewesten niets gebeurd waardoor gouverneur
Hardeman naar buiten had kunnen schitteren. Dit was wel
licht zijn grootste verdienste. Gedurende zijn bestuurs
periode ontwikkelde de Oosthoek zich rustig en zonder
schokken.
Als voorzitter van de Provinciale Raad, bij zijn vergaderin
gen, domineerde gouverneur Hardeman minder als redenaar,
die zijn kracht zocht in zijn rhetorische gaven. Hij won zijn
gehoor en versloeg zijn tegenstanders door de verbluffen
de kennis van het gehele feitenmateriaal. Grondige studie
maakte hij van alle ontwerpen, waarvan hij geen detail uit
het oog verloor. Zo moesten vele pijlen, afgeschoten uit
meer hartstochtelijk gemoed, afstuiten op zijn pantser van
exacte kennis van zaken. En daardoor was gouverneur Har
deman op de zetel van voorzitter een figuur, door zijn
tegenstanders geducht, maar door iedereen gerespecteerd.
Door zijn gelijkmatigheid en kennis oefende hij grote invloed
op de gang van zaken, zonder zich daarbij in het bijzonder
naar voren te dringen. Hij vermeed daarbij steeds het no
deloos opwekken van tegenstellingen. Sommigen hebben
daarin wel eens zwakte gezien, maar na een tweejarige
periode, waarin de voorzitter de hamer had gehanteerd,
heeft men de juistheid van zijn leiderschap en zijn strikte
rechtvaardigheid ter vergaderzaal erkend.
De familie Hardeman
Kenmerkend voor de heer en mevrouw Hardeman waren
hun buitengewone gastvrijheid en hun zo bijzondere een
voud, eigenschappen, welke Soerabaia wist te waarderen.
In de noden van de burgers stelde het gezin een levendige
belangstelling en nooit lieten beiden na, goed te doen.
Daarvan kon Soerabaia getuigen, evenals van de hoge op
vatting, welke de gouverneur en zijn echtgenote hadden
van hun ambtelijke en maatschappelijke plichten.
Ondanks zijn drukke werkzaamheden vond de gouverneur
altijd tijd ook voor de kleine man. Hij was niet ongenaak
baar, integendeel voor iedereen toegankelijk en zo zal ook
in de harten van de eenvoudigen in onze samenleving zijn
herinnering blijven leven.
Het nieuwe lid van de Raad van Indië zou Soerabaia met
weemoed verlaten. Hij had dat gezegd en iedereen was
ervan overtuigd. Hij had Soerabaia lief en vele banden van
vriendschap verbonden hem met de bewoners van zijn ge
boortestad. Zelf was hij wellicht liever nog gebleven, maar
de Regering had hem geroepen en hij ging. Een leegte
bleef echter achter.
Zaterdagavond 4 januari 1931 gaf de familie Hardeman hun
afscheidsreceptie. Mochten zij nog niet weten hoe zij hier
bemind waren, dan zouden zij het nu ervaren. Zij verzochten
geen bloemen te willen sturen, omdat het geen feest maar
een afscheid gold. Zo voelden zij dit afscheid van hun ge
liefd Soerabaia.
Voor de loffelijke wijze, waarop de heer Hardeman had
meegewerkt aan de woningverbetering in het district Goe-
noengkandang werd hem in 1918 de tevredenheid van de
Regering betuigd. In 1929 werd hem het ridderkruis in de
Orde van de Nederlandsche Leeuw uitgereikt, terwijl hem
de onderscheidingen van commandeur in de Orde van
Cambodja, de Orde van de Witte Olifant en de Leopolds
orde van België eveneens ten deel vielen.
De heer Hardeman is, nadat hij tijdens de Japanse bezetting
in Bandoeng in het burgerkamp geïnterneerd was geweest,
op 7 februari 1947 aan de gevolgen van deze gevangen
schap in Bandoeng overleden. Hij vond zijn laatste rust
plaats op het Ereveld Pandu te Bandung. Zijn grootste
wens om in Indië begraven te mogen worden is hiermee
in vervulling gegaan.
Mevrouw Hardeman overleefde haar man ruim 37 jaar. Zijn
groot-costuum werd door de familie met grote weemoed en
veel verdriet afgestaan aan de Kanselarij der Nederlandse
Orden te Den Haag, maar eerst nadat één van zijn drie
kleinzonen zich er in had laten fotograferen.
S. W. WITMER-TEGELER
EEN NAMIDDAG MET OMA
Oma was een kleine tengere eenvou
dige Javaanse vrouw uit een kampong
in het Blitarse, waar mijn totok groot
vader opperhoutvester was van de
omliggende djatibossen. In de loop der
jaren schonk ze Opa 15 kinderen,
waarvan mijn moeder de laatst over
levende was. Oma sprak gebrekkig
Hollands, maar ze verstond het heel
goed. Natuurlijk liep ze altijd in witte
kanten kabaja en bruine sarong rond,
terwijl de zware sleutelbos aan haar
bengkung bengelde met een zilveren
haak.
's Middags als iedereen een middag
dutje deed, sloop ik stiekum de slaap
kamer uit en vond ik Oma op de gaat
jes rottan bank met de gebeeldhouw
de houten leuningen haar kleine voet
jes op een dingklih en naast haar de
koperen sirihdoos. Dit is haar eigen
uurtje. Altijd bescheiden en niet wil
lende, dat haar eigen familie of gasten
zich zouden storen aan haar Indone
sische gewoonten, nam ze de namid
dag om zich zelf te zijn, de Javaanse
vrouw, die haar sirih van die dag wen
ste te savoureren.
Tussen Oma en mij was altijd een
speciale band; ik voelde steeds iets bij
zonders, iets van mystiek, als ik Oma's
slanke vingers het sirihblad zag uit
zoeken, op haar schoot zag uitstrijken,
om dan besmeerd te worden met een
likje kalk uit het koperen kalkpotje.
Bovenop werd een stuk jong pinang
noot gelegd, waarna het geheel in een
kleine boengkoesan werd toegevou
wen, om in een miniatuur vijzeltje te
worden fijngestampt, want Oma had
geen tanden meer.
Met oude en wijze ogen voor zich uit
starend begon ze me verhalen te ver
tellen over haar leven in de kampong,
hoe ze Opa ontmoette, wat voor spel
letjes ze speelde met andere kinderen
van haar leeftijd. We waren echt met
elkaar aan het dongeng dat gezellig
babbelen over zgn. niemendalletjes,
die toch verstrekkende gevolgen had
den. Als het tijd werd voor haar haak
werk (ze haakte wit kanten spreiran-
den) spoog ze zachtjes de sirih in een
koperen kwispedoor, die aan haar
voeteneind stond. Dat was mijn mo
ment van actie, het moment, dat
gunstig was, om Oma een centje
af te bedelen, om te versnoepen
bij de bibih djoewalan, die onder de
hoge Roekembomen al op mij zat
te wachten. Al mopperend in ge
mengd Hollands-Javaans grabbelde
ze in een linnen zakje, dat aan de
andere kant van haar bengkung ge
klemd zat, om mij onder veel raad
gevingen het begeerde geldstuk te
overhandigen. Dat was mijn Oma. In
mijn geestesoog zie ik haar duidelijk
zitten in de ruime achtergalerij, terwijl
de namiddagzon fel de ramboetan en
doekoebomen bescheen en de Srigadin
met de oranje hartjes in witte sterren
als een bruidsboeket pronkte tussen de
djamboe kloetoek en mangga bomen.
Met de hoofdnerf van een klapper
blad met aan het eind nog stukje blad,
joeg ze de brutale kippen het erf op.
Ik voel nog de rust en de veiligheid,
die uitging van mijn lieve Oma
Beelden uit mijn kinderjaren
RITA VAN AMERICA
7
