^ndoneóiócUe Cultuurpatronen 1
Het branden van wierook
Sinds onheugelijke tijden wordt er in Indonesië en vele omliggende landen wierook gebrand, Kemenyan (bah. Indon.),
Kutug (javaans) en Kukus (sundanees), door middel van Menyan (Benzoë) of wierookstokjes. Hiermede wil men de Goden
en Geesten heil en zegen afsmeken voor gebeurtenissen die nog moeten plaatsvinden, of indien alles goed is verlopen,
te bedanken.
Zoals u weet waren de oudste bewo
ners van Java Animisten (Animus
ziel) en geloofden in de zelfwerkzaam
heid van de ziel. Voornamelijk de zie
len van voorouders, waarvan zij ge
loven, dat die in een heel andere we
reld (Kayangan) vertoeven, steeds over
hun nakomelingen waken en helpen,
maar ook straffen, als zij zich in deze
wereld (Marcapada) niet volgens de
tradities (Adat) gedragen.
Bij belangrijke gebeurtenissen is het
branden van wierook alleen niet vol
doende en moet er een offermaal wor
den gebracht. Dit heet dan een Sela-
matan of Sedekah. Na de komst van de
Hindu's en later weer de Islam, zijn er
meerdere rituelen ontstaan en wel
meer dan 30 verschillende soorten bij
verschillende gebeurtenissen. In dit
bestek is het niet mogelijk al deze
Selamatans of Sedekahs te bespreken,
maar beperk ik mij tot de meest voor
komende gevallen.
De Selamatans of Sedekahs kan men
onderverdelen in:
a. Offers, die vaak en op ongeregelde
tijden, al naar omstandigheden wor
den gebracht;
b. Offers, die op bepaalde tijden en
voor bijzondere gelegenheden wor
den aangeboden.
De offers onder a. behoren tot de klei
ne offers met meestal een persoonlijk
karakter, b.v. de Sajen of Selamatan
Kliwonan, elke avond op Vrijdag-Kli-
won of Dinsdag-Kliwon (Anggarakasih),
dit gebeurt eens in de 35 dagen (U kent
toch nog de Pasar-dagen?), waarbij
men met het wierookvat (Padupaan of
Parukuyan) en brandende menyan door
het hele huis loopt tot heil van het hele
huisgezin.
In een ander geval, indien men een
persoonlijke wens heeft, doet men dit
ook, maar plaatst dan het wierookvat
plus een mandje met bloemen, een
spiegeltje, wat losse muntstukken en
wat deegkoekjes, op een geëigende
plaats, meestal is dit in Holland de
slaapkamer. In Indonesië zet men het
e.e.a. bij een Waringinboom of een
plaats die Angker of Wingit is, meestal
bij putten, kortom plaatsen die in een
heilige reuk staan.
De offers onder b. hebben meestal te
maken met de levens-cyclus, n.l. ge
boorte - huwelijk - verscheiden.
Alvorens ik verder ga om misverstan
den te voorkomen, bepaal ik mij tot de
Javaanse wereld, zonder afbreuk te
willen doen aan de andere volken in
Indonesië en elders.
Bij de geboorte wordt telkens om de
35 dagen de Selamatan Lahiran of Pen-
dak Dino, b.v. elke REbo-Legi of Senen
Wage, op de geboortedag, een klein
offermaal gegeven, bestaande uit 7
stuks Sego-Gollong d.i. tot ballen ge
knede in pisangblad gewikkelde rijst
met toebehoren zoals Bubur Abang
(bruine pap - in bruine suiker gekook-
door J. R. van Delden
te rijst) en Bubur Putih (witte pap - met
klappermelk gekookte rijst) en van deze
pap worden 2 borden opgediend. U
zult begrijpen dat bij hogergeplaatsten
en in beter welstand verkerende per
sonen het offermaal veel uitgebreider
kan zijn en er zelfs een feestje bijkomt.
Doch dit gebruik is op vele plaatsen
afgeschaft, vanwege de hoge kosten.
Het hoogtepunt is het huwelijk. Tot op
de huidige dag is dit een gebeurtenis
waaraan men niet zomaar voorbij kan
gaan. Zowel bruid als bruidegom ma
ken vermoeiende dagen mee. Behalve
de beide families worden vele vrien
den en kennissen alsmede belangrijke
relaties uitgenodigd. Het is kortom een
reusachtig feest, waarvoor men diep
in de beurs moet tasten en velen ko
men hierdoor in de schulden te zitten.
Op de avond voor de huwelijkssluiting
wordt de Selamatan Midadarèni ge
geven. Deze selamatan, waarbij diver
se Tumpengs, d.i. rijst gekookt in klap
permelk in een kukusan (een bambu-
gevlochten mand in kegelvorm) waar
na de rijst als die is gaar gestoomd, als
het ware wordt omgekieperd op een
grote platte schaal of pisangblad en
zodoende lijkt op een puntige berg.
Meestal wordt op de top van de rijst
berg een hardgekookt ei geplaatst als
symbool van vruchtbaarheid. Hierbij
behoren alsnog verschillende vlees -
kip - en vis gerechten etc. alsmede
diverse soorten vruchten. Onnodig te
vertellen dat hierbij de nodige koffie,
thee, frisdranken en diverse soorten
koekjes en gebak worden geserveerd.
De bruid en bruidegom in half-ornaat
gekleed, maar nog steeds gescheiden
van elkaar, brengen de nacht half wa
kend door, omringd door familieleden
en goede vrienden. De meestal zenuw
achtige bruid wordt omringd door we
derzijdse vrouwelijke familieleden, die
haar behulpzaam zijn en geruststellen.
Niet te vergeten dat dit alles wordt
opgeluisterd met gamelan-muziek en
soms een danspartij (talèdèk) om de
gasten te vermaken. Dit heet dan
Manguyu-uyu.
De volgende dag is dan het grote
ogenblik gekomen van de huwelijks
voltrekking, dan wordt de Selamatan
Pengantèn of Majemuk gehouden. Na
dat de bruid een verkwikkend bad heeft
genomen met bloemen-water en geu-
Traditioneel Javaanse huwelijksplechtigheid in de kraton van Surakarta. De foto werd ge
maakt ter gelegenheid van het huwelijk van Gusti Raden Ajeng Kus Sabandiyah, dochter
van Susuhunan Paku Buwono XII met Ir. Sony Sudarsono in september 1984.
24
