poirrié
Afrikaander» bij Lembang
Oorspronkelijk vestigden zich een twintigtal Afrikaanders in Lembang. Op twee
na trokken zij weg, gingen terug naar Zuid-Afrika of vonden een werkkring elders
op Java. De twee die bleven, waren Louis Hirschland en Willem Gerhard van
Zijl Louis Hirschland is de vader van mijn vrouw, Nannie Lise Hirschland.
Hirschland en Van Zijl begonnen opnieuw op Tjisarua (boven Tjimahi), waar zij
van de Nederlands Indische Regering gronden ter beschikking kregen. Dit waren
verwaarloosde koffietuinen en teneinde die voor landbouw geschikt te maken,
moesten zij deze eerst voor eigen risico en rekening herontginnen, bomen kap
pen, enz. Naast de landbouw hadden zij 5 inheemse koeien en het gebruik van
een stier van het Gouvernement om daarmee een veeteeltbedrijf te beginnen.
In Moesson van 1 november j.l.
vroeg de heer C. de Jong inlich
tingen over de Zuid-Afrikaanse
boeren bij Lembang. Onder
staand publiceren wij de gege
vens die J. van Stijgeren, thans
woonachtig in Seattle, U.S.A.,
aan de heer De Jong verstrekte.
Dit compagnonschap van Louis Hirsch
land en Willem van Zijl groeide uit tot
het "Landbouw en Veeteeltbedrijf
"Boerderij Generaal de Wet", Tjisarua,
Tjimahi. Een unieke samenwerking,
Hirschland, de organisator en financier
en Van Zijl de dierenarts en veeken
ner, die resulteerde in 40 jaren tot een
veefok- en melkbedrijf, dat doorlopend
zeshonderd stuks Noordhollands-Fries
stamboekvee in de melk had, daar
naast een ongeveer gelijk aantal vaar
zen en nog niet produktief vee en een
even groot aantal jonge stieren, die
aan het Gouvernement verkocht wer
den voor verbetering van de inheem
se veestapel. Voor de fok werden ge
regeld stamboek-stieren uit Nederland
geïmporteerd, laatstelijk nog tien vol
wassen stieren in 1938, dus vlak voor
de tweede wereldoorlog. Deze kleine
tweeduizend stuks vee waren perma
nent ondergebracht in een vijftiental
stallen, enkele, oudere, kleiner dan de
nieuwere die tot 150 stuks vee onder
brachten.
Het melken geschiedde met de hand
door een staf van een kleine honderd
melkers en melksters, op het terrein
inwonend. Een electrische installatie
kon in geval van nood worden inge
schakeld, doch het handmelken werd
geprefereerd. Olifants-, alfalfa en an
dere grassoorten werden in eigen tui
nen (enkele honderden hectaren, deels
in eigendom, deels in lange erfpacht)
gekweekt en dagelijks gesneden en in
de ruiven voor de stallen gebracht.
In deze korte schets moet zeker mel
ding worden gemaakt van de unieke
samenwerking, die er bestond tussen
de "Europese" eigenaren en de Indo
nesische werkers. Zij stonden bij de
bevolking bekend als "Tuan Boer".
Zowel mijn vrouw's moeder, Mas Pia,
aan kanker overleden toen mijn vrouw
pas zeven jaar oud was, als haar zus
ter Mas Nah, getrouwd met Willem
van Zijl, hebben al die jaren heel hard
gewerkt aan de opbouw van het be
drijf. Indonesisch zijnde konden zij zich
zowel in Nederlandse als in Indone
sische kringen gemakkelijk bewegen
en vormden een belangrijke schakel
in het bedrijf en de bedrijfsvoering.
Vermelden wij hier nog, dat in 1927
Hirschland en Van Zijl uit Zuid-Afrika
lieten overkomen Willem van Zijls
broer Christoffel, omdat zij waren be
gonnen met een paardenfokkerij voor
militair gebruik. Deze werd later op
geheven en de afdeling met stallen
werd toen gebruikt voor jongvee.
Christoffel van Zijl overleed tijdens de
oorlog, van zijn kinderen is een doch
ter nog in leven en woont in Neder
land.
Willem van Zijl overleed in april 1940
en zijn deel in het beheer werd over
genomen door Hirschland's zoon, Joop,
die kort tevoren was afgestudeerd als
dierenarts.
Tijdens de jaren van de bezetting door
de Japanse militairen werd het bedrijf
nog zo goed en zo kwaad als dat mo
gelijk was voortgezet. Het einde van
het bedrijf als zodanig kwam tijdens
de zogenaamde "bersiap"-periode, een
gezags-vacuum doordat de Japanse
strijdkrachten zich hadden terugge
trokken in kampen en noch de Neder
landse (of Nederlands-Indische) Rege
ring, noch de provisorische Indone
sische Regering hun gezag konden
doen gelden. De gebieden buiten de
grote steden (zelf niet geheel veilig)
waren overgeleverd aan elementen
van zeer gevarieerde samenstelling.
Het vertrouwen, dat de Hirschlands
hadden, dat zij na de Japanse bezet
ting doorstaan te hebben, zich ook wel
zouden kunnen handhaven onder de
Indonesiërs, bleek niet opgewassen
tegen de chaotische toestand. Het
staat evenwel vast, dat elementen bui
ten de Boerderij verantwoordelijk
moeten worden gesteld voor het tra
gische einde, waarbij zowel vader en
zoon Hirschland, als wel de zoon van
Christoffel van Zijl, Herzog, de dood
vonden. Al het vee werd weggevoerd
of geslacht.
Vernielingen door brandstichting had
ook nog plaats. Als enig erfgename
van de landerijen en opstallen is nog
gepoogd, na terugkeer van een mate
van gezag, door mijn vrouw via ge
machtigden in Indonesië een vorm van
exploitatie te vinden. De toenmalige,
sterk anti-Nederlandse Indonesische
regering maakte dit echter onmogelijk.
Mijn vrouw heeft thans geen belangen
meer op Java.
Onze kennis van de toestand op Tjisa
rua op dit ogenblik is zeer summier.
Wel is mij persoonlijk ter ore gekomen,
dat de landerijen verkaveld zijn en dat
op elk perceel een Indonesische boer
zit met een klein aantal koeien. Naar
ik aanneem afstammelingen van de
koeien, die destijds "de kampong zijn
ingejaagd". Men spreekt nog steeds
van "Boerderij Generaal de Wet", vol
gens deze bron. Deze berichten kwa
men tot mij persoonlijk tijdens een
Rotary bijeenkomst in Nieuw Zeeland,
waarbij ik vertelde over mijn ervarin
gen in Indonesië en de Boerderij. Mijn
buurman zei toen tot mijn grote ver
bazing: "daar ga ik morgen heen". Hij
bleek een soort liaison te zijn tussen
de Nieuw Zeelandse regering en de
Indonesiërs.
Het werk van de Afrikaanders Hirsch
land en Van Zijl is dus blijkbaar niet
geheel verloren gegaan zodat het vee,
dat zij gefokt hebben, nog steeds
voortleeft, zoals het tijdens hun leven
was in de bekende "G.D.W." stieren.
J. VAN STIJGEREN
Beiden waren "Burgers van Trans
vaal" en door de Nederlandse Re
gering onderscheiden met de "Rid
der Orde van Oranje-Nassau".
"Zie je wel,
als Boet zijn contact
lenzen vergeet
is Si Botak altijd
de klos."
17
