West Borneo 1940 - Kalimatan Barat 1950
BOEKBESPREKING
ZOMEREDITIES MOESSON
Ook dit jaar komt Moesson i.v.m. de vakanties uit in zg. "Zomeredities".
De nummers van 15 juni - 15 juli - 15 augustus zijn DUBBELNUMMERS.
Op 1 juni - 1 juli - 1 augustus verschijnt Moesson dus NIET
Vanaf SEPTEMBER verschijnt Moesson weer om de twee weken.
In dit boek, voorafgegaan door een schetskaart van West Borneo, vertelt de
auteur Dr. A. H .Böhm zijn ervaringen als bestuursambtenaar in de afdeling
Singkawang van het sultanaat Sambas. Hij kwam daar in 1936 aan en heeft de
Westerafdeling (West Borneo), dat viermaal de oppervlakte van Nederland be
slaat, te voet en per boot in bijna alle richtingen doorkruist en daardoor alle 13
zelfbestuurders kent. Deze zelfbestuurders zijn allen door de Japanners gedood.
Op het werk van de bestuursambtenaar gaat hij verder niet in, behoudens de
opmerking dat men een soort duizendpoot moet zijn.
Dan wordt de Japanse inval beschreven. Het uitbreken van de oorlog met Japan
op 8 dec. 1941 deelde hij persoonlijk aan de sultan van Sambas mee, die alle
hulp en steun aanbood die hij mogelijkerwijze zou kunnen verlenen.
Het Gouvernement vergrootte zoveel
mogelijk de rijstvoorraden in de resi
dentie, die zichzelf nimmer van vol
doende voedsel had kunnen voorzien.
Op 24 dec 1941 vielen de Japanners
Serawak (Brits Borneo) binnen; de
voornaamste plaatsen daar waren bin
nen enkele dagen bezet, terwijl het
vliegveld nabij de hoofdplaats Kuching
weer spoedig in gebruik kon worden
genomen.
Op 27 jan. 1942 waren de Japanners
te Pemangkat (West Borneo) geland.
In de middag verschenen Japanners
in de tuin van auteur's huis in Sambas.
De commanderende officier gedroeg
zich aanvankelijk correct. Even later,
toen hem bleek dat vernielingen waren
uitgevoerd, sloeg zijn stemming om.
Er werd getrapt en geslagen.
Ten slotte werden alle blanken op een
auto weggevoerd naar de gevangenis
in Singkawang in afwachting van
transport per schip naar Kuching, de
hoofdplaats van Serawak. Zij werden
daar ondergebracht in het Batu Lin-
tang kamp, een verzameling van hou
ten barakken, waar zich reeds vele
Britse krijgsgevangenen bevonden.
Het optreden van de Japse kamplei
ding, gekenmerkt door onvoldoende
voeding, slechte medische verzorging,
willekeurig uitoefenen van fysiek ge
weld, is in overeenstemming met het
geen elders in door Japan bezet ge
bied is ondervonden.
Een duidelijk beeld van een en ander
geeft de sterfte onder de Britse
krijgsgevangenen. Van de 1500 Britse
soldaten, die begin 1942 in het kamp
waren binnen gebracht, waren er 900
in sept. 1945 overleden
Na de Japanse capitulatie pleegde de
kampcommandant van Kuching zelf
moord en werden drie Japse onder
commandanten. officieren, door de
krijgsraad ter dood veroordeeld.
Dan volgt een kort overzicht van de
geschiedenis van West Borneo, waar
bij vooral op de immigratie van Chi
nezen de aandacht wordt gevestigd.
Vanaf het begin van deze eeuw was
West Borneo een welvarend land. De
voornaamste uitvoer produkten waren
rubber en copra.
Tijdens het Japanse tussenbestuur viel
de export en import geheel weg. Ge
dwongen diensten werden ingevoerd.
In de tweede helft van 1943 en daarna
heerste een ware terreur in West Bor
neo. Beschuldigd van samenspanning
tegen het Japanse gezag, werden alle
zelfbestuurders, vele van de beste In
donesische en Chinese ambtenaren,
benevens enkele Nederlandse, Indo
nesische en Chinese vrouwen, na
gruwelijke mishandeling en uiteraard
zonder vonnis onthoofd. In totaal meer
dan 1500 personen. Gedurende de
Japanse bezetting ging het gehele
maatschappelijke leven achteruit.
Dan volgt een hoofdstuk over de te
rugkeer van het Ned. Indische gezag.
Op 13 sept. 1945, dus ongeveer een
maand na de Japanse capitulatie, werd
een deel van de inwoners van West
Borneo, waaronder de auteur, per
hospitaalschip naar Labuan, een ei
landje aan de Noordkust van West
Borneo, teruggebracht. Het was voor
de Nederlanders moeilijk om verbin
ding met de Ned. Indische autoriteiten
te Morotai te krijgen. Vrijwilligers wer
den gemilitairiseerd in Nica verband
(Netherland Indies Civil Administra
tion). Op 12 okt. 1945 kwam een fre
gat met een compagnie Australische
militairen en Ned. Indische militairen
en andere autoriteiten in Pontianak.
Het bleek dat Generaal Sir Thomas
Blarney aangewezen was door de Ge
allieerden als Commandant in dit ge
bied en dat hij het bewind over dit
Gewest zou voeren totdat de wettige
Regering van Ned. Indië wederom in
functie zou zijn hersteld.
De Nica zou onder voorlopige super
visie van de Australische 7de Divisie
optreden als een de Ned. Indische
Regering vertegenwoordigend lichaam.
Indien de Nica had mogen optreden,
dan zou, volgens de auteur, alles
hebben kunnen worden overgenomen
van de Indonesische beweging, zon
der verzet, mits de Australische auto
riteiten zich welwillend neutraal had
den gehouden en niet hadden tegen
gewerkt, zoals helaas het geval was.
De overname zou met het uur moei
lijker worden, daar de Indonesische
pemoeda's (jongeren) zich moreel ge
steund voelden door de Australische
kolonel.
Op 22 okt. 1945 droeg de Australische
commandant het gezag over aan de
Nica en werd de Nederlandse vlag
gehesen voor het residentie kantoor,
voor het eerst sinds jan. 1942.
In het hoofdstuk "Staatkundig-Politie
ke Verandering" gaat de auteur in op
de instelling van de Raad voor West
Borneo. En in het hoofdstuk De
Verwarring der Geesten" gaat hij uit
voerig in op het loslaten van de grote
lijnen en ideeën, die de hervorming
van het Koninkrijk beoogden. Dit is
een interessante beschouwing over
de vele conferenties, die volgden in
Nederland en op Java tussen de Ne
derlandse Regering en de op 17 aug.
'45 uitgeroepen Republiek Indonesia,
die uiteindelijk geleid hebben tot de
souvereiniteits overdracht aan de Re
publiek Indonesia op 27 dec. 1949.
Meerdere bijlagen zijn aan dit boek
toegevoegd.
Voor diegenen, die geïnteresseerd zijn
in de overwegingen van een bestuurs
ambtenaar in de Buitengewesten van
voormalig Nederlands-lndië betreffen
de de ambtelijke verhoudingen in de
periode van de Japanse capitulatie tot
de souvereiniteits-overdracht in dec.
1949, is dit boek een bron van nuttige
gegevens.
Dr. W. MOOIJ
"West Borneo 1940 - Kalimantan
Barat 1950" door dr. A. H. Böhm;
uitg. H. Gianotten B.V.; 150 blz.; bevat
foto's. Prijs 21,porto f 4,25.
Verkrijgbaar bij boekhandel Moesson.
26
