GELEZEN..
ONDER DE BLAUWE SARONG
JIP, JILL EN JANNEKE
Gisteravond onder het lezen bedacht ik ineens dat tussen het "leren lezen" en
"voorlezen" drie generaties zitten. En dus ook drie boeken-generaties. Aap-
noot-mies zitten meen ik niet meer op de eerste trede van de literaire ladder,
maar Jip en Janneke, Okki, Wipneus en Pim en Pietje Prik zijn twee generaties
meegegaan.
Pietje Bel en Dik Trom hebben zo langzamerhand hun uitdagende persoonlijk
heid verloren want wat toen als stout en brutaal-als-de-beul werd ervaren is nu
maar opgelegd pandoer. De jongelui van die leeftijd nu hebben wel meer in hun
mars dan achterste voren op een ezel te rijden en hun tante te pesten.
Ik heb u de vorige keer al bekend dat
het lezen van Nederlandse boeken me
amper meer bekoort. Bij het voorlezen
aan de tjoetjoeks van sommige zoge
naamde bedtijd-verhaaltjes kom ik
vaak niet verder van verbazing en
ongeloof. Moeten die arme peuters en
kleuters deze moeilijke woorden be
grijpen? Ik kan U zo een paar duizend
woorden en fragmenten opdienen
waar u bi) steigert: woorden, zins
wendingen die zelfs te moeilijk zijn
voor een tiener.
Het intelligentie-gehalte van de door
snee tv-quiz candidaat laat dan ook
zien dat alle moeilijke woorden aan
hem voorbij zijn gegaan toen moeder
voorlas. En helaas vele meesters ook.
Bij één boekenserie heb ik door de
jaren (eeuwen wilde ik bijna zeggen)
heen bij het voorlezen aan de twee
generaties na mij erg veel plezier
gehad. "Jip en Janneke" van Annie M.
G. Schmidt. Deze serie is voor mij het
beste uit de hele Nederlandse kinder
literatuur en steekt qua inhoud en
woordgebruik nog uit boven menig
aangeprezen prijs-boek. Korte, duide
lijke zinnen in kinderwoorden, zo vol
werkelijkheid en humor dat het voor
lezen telkens weer een plezier is, voor
mij en de kleine toehoorders. Ik hoef
niets in te slikken, bij te voegen: Jip
zegt dit en Janneke doet zo. Zo
schrijven is literatuur van de bovenste
plank.
Waarom deze tirade over Jip en Jan
neke als ik het wil hebben over Jill
Stolks "Onder de blauwe sarong",
haar nieuwste boek? Omdat ik onder
het lezen merkte dat Jill haar taal net
zo beheerst als Annie M. G. Schmidt.
Dat ze schrijft zonder een woord te
veel of te weinig te gebruiken, dat wat
ze in gedachten heeft ook precies zo
overkomt. Kritisch-beschouwend, ad-
rem op het meedogenloze af, sarcas
tische humor, teveel sarcasme soms.
Jill stelt zich eerst voor als een Indisch
meisje, niet "geen gewoon Indisch
meisje", zoals Marion Bloem, maar als
een gewoon Indisch meisje dat zich
wil afzetten tegen het beeld dat er van
haar gevormd is door bestaande In
dische literatuur. (Annemarie Cottaar
en Wim Willems maakten daar reeds
een studie van die als boek werd
uitgegeven.) Jill is dat Indische meisje
niet. Ze is niet onverschillig, indolent,
onzeker, passief, met een minder
waardigheidscomplex geboren en
voorbestemd om elke man te verleiden
met haar olijfkleurige huid en aman-
delvormige ogen. Jill zal in 148
pagina's voor goed een einde maken
aan die misvatting. Sensitief (niet
sensueel) grijpt ze haar machine en
ramt een zelfportret op papier waar je
als lezer van ondersteboven zou vallen
als je al niet lekker in je stoel zat.
Maar nu het vervelende: niet het zelf
portret prevaleert, maar de personen
die het ongeluk hebben Jills pad te
kruisen. Allereerst natuurlijk weer haar
arme vader die er in "Scherven van
Smaragd" zo overduidelijk op uit
kwam. Meesterlijk toch typeert ze be
paalde gedragingen. Bijvoorbeeld als
ze (tiener) thuisgekomen van een
party, haar vader door de gang naar de
kapstok waar haar jas hangt, hoort
gaan. Onhoorbaar, maar niet voor Jill.
En ze weet dat hij in haar jaszakken
zoekt naar eventuele voorbehoeds
middelen, verboden en verderfelijke
bewijzen van een zondig leven.
Meedogenloos zet ze de personen neer
die haar eigen identiteit reflecteren.
Als een chirurg snijdt ze haar objecten
aan flarden en naait ze ze weer aan
elkaar. Want ze heeft ze nodig, om
zichzelf waar te maken. De vieze vader
van een vriendin, de louche alcoholist
waar ze toch maar een potje mee flirt.
Afschuwelijk knap en afschuwelijk
opgeschreven omdat Jill geobsedeerd
is door onderwerpen die ik - ouder
wets natuurlijk - ronduit onsmakelijk
vind. Pagina's te schrijven over men
struatie, mannelijke en vrouwelijke
geslachtsdelen, het telkens weer
terugkeren op fysieke details, waar
om? En wat wil Jill eigenlijk vertellen?
Niets. Ze heeft niets te vertellen, ze
schrijft alleen geweldig goed en graag.
Onder de blauwe sarong zit gewoon
Jill Stolk die niet tegen de zon kan
omdat ze sproeten, pukkels, blaasjes
krijgt van "bakken". Dat bakken is een
typisch verlangen van Hollandse meis
jes. Indische meisjes hebben die be
hoefte niet, omdat ze 1. al bruin zijn
van zichzelf en 2. omdat een over
gebleven atavisme hen waarschuwt
tegen kwalijke gevolgen van teveel en
te lang zonnewarmte op de blote huid.
Geen sterveling in Azië gaat voor zijn
plezier bloot zitten. Alleen bittere
armoede dwingt hen daartoe.
Ben ik veel wijzer geworden door Jill?
Neen, alles wat ze over sex en bij
behorende viezigheid schrijft wist ik al
en ik kan er nog steeds niet toe komen
mijn kostbare tijd te besteden aan
het lezen daarover.
Jip en Janneke hebben ook hun peu
terperiode gehad waarin ze behoefte
hadden om "poep" te zeggen. Elke
peuter heeft dat, die valt meestal
samen met de tijd dat ze zindelijk leren
zijn. Een pets op de mond als het tijd
wordt dat ze dat woord moeten afleren
is voldoende. In deze verlichte tijd is
het gebruik van "vieze" woorden
noodzaak om leuk te worden gevon
den, beroemd te worden of compleet
te degenereren. Jeugdprogramma's op
tv zorgen voor een grondige opleiding.
Janneke is groot geworden, Jill heet
ze nu en is getrouwd.
Vertederend eindigt ze toch in het
laatste hoofdstuk met de geboorte van
haar zoon. Over zijn wieg hangt een
blauwe sarong. Een Indisch jongetje.
Zal ze hem nog uit "Jip en Janneke"
voorlezen? Zal hij later over zijn
moeder schrijven? Waar maak ik me
druk om, dan ben ik allang dood.
L.D.
"Onder de blauwe sarong" -
Jill Stolk. Uitg. Nigh van Ditmar.
Prijs f 24,50, porto f 4,50.
EEN BLIJVENDE HERINNERING
R. W. Dümpel
De behoefte om iets op te schrijven,
kwijt te willen aan anderen moet wel
erg groot zijn, wil men iets "in eigen
beheer" uitgeven. Dat betekent dat
alle kosten die het drukken van het
boek met zich meebrengt door de
auteur zelf worden betaald. R. Dümpel
heeft deze stap tot twee keer toe
gewaagd. Zijn eerste "Episode uit mijn
leven" was een hommage aan zijn
overleden vrouw, dit tweede boek (dat
ik. persoonlijk voor de gewone lezer
toegankelijker vind) zijn belevenissen
van zijn vriend F. M. Taylor.
22 Van die verhalen zijn door Dümpel
opgetekend, bewerkt en in dit een
voudige bundeltje uitgegeven. Boei
ende momenten uit het leven van een
man die evenveel te maken had met de
natuur als met de samenleving en die
uit beiden alle aspecten voor een
zinvol bestaan wist te vinden. De
gebeurtenissen spelen zich af op Java
12
