FASH(PASAH)-Echtscheiding
BESTUUR IN NED.-INDIE (VII)
BIJZONDERE STEEN
Voor de rechtbank in Langkat, destijds (voor de tweede wereldoorlog) voor
gezeten door de toenmalige Sultan Toeankoe Machmoed en bijgewoond door
de Assistent-resident, verscheen een vrouw, die echtscheiding (pasah) vroeg.
Zij was een Mohammedaanse.
In Nederland leven en wonen vele Mohammedanen. Wat weet de doorsnee
Nederlander van de Islam? Wat behelzen hun verplichtingen? Wat is verboden
en wat is geoorloofd? Welnu, de bestudering en beantwoording van al deze
vragen wordt de "wetenschap der plichtenleer" (ilm al fikh), genoemd. De oude
schriftgeleerden, de Fakihs, steunden bij hun uitspraken op de Koran en de
Gewijde Traditie. Ziet U deze geleerden al zitten in de woestijn of in tenten in de
oase? Of op de marmeren vloer van de moskee in diep gepeins verzonken?
In de loop der jaren ontstond zo een
aantal Fikh-scholen. Deze worden aan
geduid met het woord "madzhab" dat
eigenlijk "richting" betekent. Dat wil
zeggen, dat iedere "Fikh" in het uitge
strekte rijk soms een eigen interpreta
tie had over de uitleg van bepaalde
uitspraken in de Koran en de traditie.
Uiteindelijk bleven er vier erkende
Fikh-scholen over en wel de Sjafi'iti-
sche, de Flanafitische, de Malikitische
en de Flanbalitische scholen. Heel
terecht zegt Saadi dat het doel der
wetenschap is klaarheid in de ziel te
brengen - niet om de wereld in brand
te steken! In ons voormalig Neder-
lands-lndië, in Coromandel en Mala
bar, in Malakka en Hadramout (zuid-
Arabië), Bahrein en in sommige delen
van Oost-Afrika behoren de Moslims
algemeen tot de Sjafi'itische madzhab.
Het is natuurlijk te begrijpen, dat er
vroeger heftige meningsverschillen kon
den ontstaan tussen de diverse scho
len. Meestal betroffen deze echter
alleen de toepassing van de regels op
bijzondere gevallen. Langzamerhand
ontstond de overtuiging dat die ver
schillende opvattingen naast elkaar
bestaansrecht hadden. Ja, men haalde
zelfs de Profeet aan, die gezegd zou
hebben: "Het meningsverschil in mijn
gemeente is een genadebewijs van
Allah."
Het komt zelden voor dat iemand van
de ene madzhab, (Fikh-school) over
gaat naar een andere. Dit gebeurt wel
als een vrouw huwt met een man van
een andere madzhab, of als een ge
zin in een streek gaat wonen,
waar uitsluitend een andere madzhab
wordt aangehangen. Als een Hanafiet
bijv. een Sjafi'iet wordt vindt de Sjafi
'itische madzhab de zaak gezond - hij
krijgt er een lidmaat bij, maar die
Hanafitische school pleegt zich daar
over afkeurend uit te laten: logisch, hij
verliest een genoot!
Als een madzhab een bepaalde (op
zichzelf staande) kwestie minder streng
beoordeelt dan een andere, is het zelfs
mogelijk omwille van deze kwestie tot
de mildere madzhab over te stappen,
mits men alle bepalingen op dit stuk
van die Fikh-school nauwgezet op
volgt. Dit heet het "met gezag bekle
den" (taklid) van dat onderdeel van de
door Victoria Kauibach en
Dr. J. J. C. H. van Waardenburg (t)
leer. Deze lange uitleg is nodig om
het volgende te vatten.
Welnu, we zaten dus in Langkat en het
verhaal van de vrouw, die pasah vroeg
moge door het bovenstaande verdui
delijkt worden.
Echtscheiding wordt in Nederland in
eerste instantie door een advocaat
geregeld, terwijl de scheiding zelf
door de rechter wordt uitgesproken.
De Mohammedaan heeft wel een zeer
simpel systeem: Als de man driemaal
tegen zijn vrouw zegt: "je bent mijn
zuster!" dan is hij' gescheiden!
Welke reden had deze Mohamme
daanse vrouw nu om zich te laten
scheiden? Zij vroeg echtscheiding aan
op grond van het feit, dat zij als
minderjarige maagd door een ander
persoon dan haar vader of grootvader
in de echt was verbonden. Nu zij
volwassen was geworden, eiste zij
ontbinding van dit huwelijk.
Hoe is het mogelijk, dat iemand zo
maar kan beschikken over de toe
komst van een ander? Jazeker. In de
Islam blijft een vrouw de mindere en is
ondergeschikt aan de man. Deze
kwesties zijn zeer gevoelig, vooral
waar dit het hart betreft! "Het hart valt
sneller om dan een pot die aan het
koken is," zegt Al-Ghazali. Daarom is
het goed, dat er wetten bestaan om
het hart aan banden te houden!
De kern van deze zaak zat in het
volgende: Volgens de Sjafi'tische Leer
bezit alleen de vader, of de grootvader
van vaderszijde de bevoegdheid zijn
minderjarige dochter zonder haar toe
stemming uit te huwelijken. Dat heeft
als vreemde consequentie dat minder
jarige kinderen, die deze bloedver
wanten niet bezitten, niet kunnen
trouwen zolang zij minderjarig zijn.
Door middel van "taklid" kan men
echter omtrent dit onderwerp over
gaan tot de leer van de Hanafitische
School, die iedere bloedverwant als
wali (huwelijks sluiter) bevoegd ver
klaart de minderjarige maagd uit te
huwelijken zonder haar toestemming.
Welnu hier zat de vrouw in haar
kleurige sarong en kanten baadje met
een sluier rond haar hoofd gewonden
en eiste ontbinding van haar huwelijk,
omdat dit zonder haar toestemming,
toen zij nog een minderjarige maagd
was voor haar was gesloten, niet door
haar vader of grootvader (agnati in de
mannelijke lijn), maar door een oom.
Dat ware niet mogelijk geweest als
men niet door "taklid" de omtrent dit
onderwerp in de Hanafitische School
geldende leer had toegepast, die elke
bloedverwant als wali bevoegd ver
klaart.
Maar ter rechtszitting wist niemand of
er hier sprake was geweest van
"taklid"! Hoe dit ook zij, zelfs als zou
dat het geval zijn geweest, dan nog
kon de vrouw, nu zij volwassen was,
ontbinding van het huwelijk eisen op
grond van het ontbreken van haar
toestemming toen zij nog minderjarig
was. Welke eis derhalve werd toe
gewezen.
Gelukkig waren er uit haar huwelijk
geen kinderen geboren en ook de wali
(huwelijks sluiter) was enige jaren
geleden gestorven. Alleen de echtge
noot en zijn familie voelden zich ge
kwetst, maar konden zich troosten
met het feit dat het maar niets is om
een vrouw, die niet van je houdt, tegen
wil en dank vast te houden.
Op de pasar malam ontmoette ik Krelis,
een marineman, een goede maat van
mijn schoonzoon, eveneens een zee
schuimer in overheidsdienst. Krelis,
net terug van een maandenlange zee
reis in het verre Oosten, geniet nu van
een bijzonder verlof. Hij haalde een
pakje uit zijn binnenzak en uit dat
pakje kwam een in papier gewikkeld
steentje te voorschijn.
"Pa", begon hij, "het komt heel goed
uit dat ik u hier ontmoet. Zou u dat
krabbeltje voor me willen vertalen: dat
steentje kocht ik in Jakarta voor
10.000 rupiah van een heel arme
sloeber. Uit zijn gebaren maakte ik op,
dat het steentje mij tegen allerlei
onheil zal beschermen".
Hoewel ik absoluut geen stenenexpert
ben, maar de taal van mijn geboorte
land nog voldoende beheers, nam ik
eerst het verfrommeld stukje papier en
las: "Kalau dompetnya kosong, kepa-
lanya pusing" hetgeen betekent, als
de beurs/portemonnaie leeg is, doet
het hoofd pijn. Een waarheid als een
koe dus. Het steentje op zich, verschilt
(voor mijn leke-ogen) niets van een
gewone kiezelsteen.
"Krelis, denk maar aan die adviseren
de spreuk bij al je aankopen, want dat
zal de stenenverkoper wel bedoeld
hebben", zei ik bij het afscheid tot de
teleurgestelde jongeman.
NONO PONDER
6
