Vuurwerk op Oud en Nieuw
Kennismaken
Vlak na Kerst was daar eerst de voorpret bij het inkopen van het vuurwerk. Het
assortiment van wat toen te koop was is ook niet te vergelijken met wat hier
jaarlijks in de "vuurwerkwinkels" verkrijgbaar is. De winkels op Senèn en Pintoe
Ketjil in het voormalig Batavia waren van voor tot achter en van beneden tot
boven volgestouwd met vele soorten vuurwerk. Daar waren niet alleen soorten
bij die hier verboden zijn, maar ook vuurwerk waarvan men hier nog nooit heeft
gehoord of gezien.
"VIEN UEERLAMBS y
BLOEDjk, <"r
Levensgevaarlijk, zou men hier on
middellijk zeggen, maar ondanks de
intensieve voorlichting via de media
hier voor wat betreft het omgaan met
vuurwerk, gebeuren er rond de jaar
wisseling veel meer ongelukken dan in
het oude Indië zonder die uitgebreide
voorlichting. Ik denk dat er maar één
reden voor is. Wij werden als het ware
met vuurwerk grootgebracht. Als kleu
ter was je al bezig de pakjes "tjabé
rawit" uit elkaar te halen, durfde je al
zo n kleine rènteng af te steken. Voor
lichting kreeg je van de grote boengs
waarop meteen de praktijk volgde.
Ongelukken kwamen meestal voor bij
het zelf vervaardigen van petasan
banting. Deze bestond uit buskruit
vermengd met enkele fijne kiezel
steentjes. Dit mengsel werd met de
handen onder een marmeren tafelblad
stevig gewikkeld in kertas lajangan
(vliegerpapier). Het marmeren tafel
blad diende als schild omdat we
duvelsgoed wisten dat de minste wrij
ving bij het inwikkelen voldoende was
om tot vroegtijdige ontploffing te
komen. Dit gebeurde wel eens en is
het wel voorgekomen dat de pech
vogel een stuk vinger moest missen,
maar het tafelblad had z'n ogen be
schermd. Onverantwoordelijk, zou je
nu zeggen, maar toen dacht je er
anders over. De petasan banting - het
woord banting spreekt voor zich -
werd weggeworpen en veroorzaakte bij
het neerkomen een enorme knal. Later
werd dit vuurwerk verboden. Maar de
jeugd zou de jeugd niet zijn als men
daar niet stilletjes mee door zou gaan.
Terwijl hier Pa met z'n kinderen op 31
december - eerder is de verkoop niet
toegestaan - plastic tasje in de hand
naar de drogist of een andere winkel
die er een speciale vergunning voor
heeft gekregen, z'n vuurwerk inkopen
gaat doen, waren bij ons gröbaks,
nodig voor het vervoer en niet om
dat er nog geen plastic tasjes be
stonden, maar vanwege de grote hoe
veelheden moor-, bliksem-, of don
derslagen, tikoes-tikoessan, doertors
en nog vele andere soorten vuurwerk.
Daar kwamen nog bij de grote go-
longans of rèntèngans (rollen) van 10
meter lengte of meer, waarvan de
langste 25 meter was.
De tikoes-tikoessan was voor de jon
gelui "de beste van de allemaalste".
Om te voorkomen dat bij het afsteken
op oudjaarsavond de soemboe's (lonten)
door vochtigheid niet zouden ont
branden, werd hetvuurwerk thuis in de
achtertuin te drogen gelegd. Dan werd
nagegaan waar in de voortuin de
rèntèngs konden worden opgehangen.
Wie geen geschikte bomen had staan
maakte een stellage van bamboe aan
de top voorzien van een katrol waar
aan langs een touw de rèntèngans
konden worden opgehangen.
Klokslag 12 uur brak de hel los. In alle
tuinen ratelden tegelijk de rèntèngans
afgewisseld door moorslagen. Van al
dat vuurwerk kwam zoveel papier afval
vrij dat er door de hitte hier en daar
spontaan vuurtjes ontstonden. In de
open voorgalerijen stonden de families
bijeen om te toasten met een glas
nooit ontbrekende vruchtenbowl in de
hand. En natuurlijk was er de over
heerlijke spekkoek en kwamen de
buren overwippen om gelukkig nieuw
jaar te wensen en mee te toasten en
mee te eten van de op een lange
gedekte tafel gereedstaande nasi
koening, lontong, saté en nog vele
gerechten en lekkernijen, maar ook de
huzarensla.
Wie naar buiten liep kon de van vuur
zinderende Bataviase lucht bekijken,
maar ook de straten vol nontonners,
die in hun beste kleren de straten
afslenterden om mee te delen in de
feestvreugde, want wat was er veel te
beleven en te zien. Daar waren de
barongans of ondèl-ondèl, de töpengs
en rongèngs, de wajang wong-gezel-
schappen en de straatmuzikanten met
hun uit de roemah gadèh gehaalde
instrumenten, die huis aan huis hun
overbekend repertoire waaronder het
"Wien Neerlands bloed" lieten horen
om hun goede wensen over te bren
gen. De jongelui propten hun broek
zakken vol met tikoes-tikoessan en
gingen met een stel vrienden de straat
op. Met een brandende sigaret in de
hand - lucifers werden bij het ont
steken van welk vuurwerk dan ook niet
gebruikt - werd het knalwerk over en
weer gegooid. In een overvolle straat
veroorzaakte dat vaak komische situ
aties.
"Wat gevaarlijk", zou men nu zeggen,
maar wij hielden "het gevaar" binnen
de perken. Het kwam wel eens voor
dat een vonk oversloeg op de voorraad
tikoes-tikoessan in je broekzak. De
broek werd ter plaatse met behulp van
je makkers snel van het lichaam ge
trokken en even later liep degene die
dat overkwam weer even vrolijk in een
andere broek met de groep mee.
"Tambeng" (onverbeterlijk), zeiden de
Oma's, maar je haalde je schouders op
en holde weer mee om vooral niets te
missen. Zo verliep dit zeldzame, eigen
lijk niet te beschrijven feest tot de vol
gende dag,1 januari. Als stille getuigen
de soms tot enkelhoogte liggende dikke
laag nog smeulende rode papiersnip
pers in de tuinen en de straten. Stille
getuigen van het grootste feest van het
jaar, waar samen wonende mensen
van verschillende rassen aan deel
namen om elkaar het beste toe te
wensen.
VEEL HEIL EN ZEGEN
HAN DE C. v. C.
Als u iemand weet
die kennis wil maken met
Moesson dan sturen wij hem
of haar het gratis Moesson-
kennismakingsnummer.
Geeft u ons dan de naam en
en het adres? Ons telefoon
nummer is 070 - 54 55 01
8
