OUDEEN NIEUWE NAAMGEVING VAN DE OOSTINDISCHE ARCHIPEL
(SLOT)
door drs. G. C. Molewijk
DE STAATKUNDIGE LADING VAN INSULINDE
Het is ook mogelijk dat het Ministerie deze naam niet wenste doordat Multatuli het Konkinkrijk der Nederlanden niet als
een eenheid zag maar als een dubbelmonarchie (zoals het latere Oostenrijk-Hongarije) bestaande uit het Konkinkrijk in
Europa en het Keizerrijk van Insulinde met zichzelf in de rol van "keizer".17) Bleef dit een fantasie, E.F.E. Douwes Dekker
en Indo Europese geestverwanten stichtten in 1912 de Indische Partij die een onafhankelijk Indië nastreefde waarin Indo-
Europeanen, Chinezen en inheemsen een mengnatie zouden moeten vormen zoals in Zuid-Amerika wel gebeurd was. De
partij werd al in 1913 verboden, waarna men zich in een vereniging "Insulinde" organiseerde, die trouwens ook maar
kort bestond.18)
Dit allereerste onafhankelijkheids
streven was de Indische en Nederlandse
regeringen natuurlijk een doorn in het
oog, en alhoewel het ideaal nooit erg
aansloeg kan dat een reden zijn waarom
men Insulinde liever niet gebruikt zag.
Tegenwoordig zullen de meesten van
ons Insulinde niet meer direkt met deze
politieke beweging associëren, en alhoe
wel er meer aardige vondsten zijn bedacht
en in boeken gebruikt zoals Tropisch
Nederland, is Insulinde naar mijn we
ten de enige literaire vondst betref
fende de naamgeving van de archipel
met een ook voor ons nog vrij sterke
suggestieve kracht, net als Albion,
Avondland, Morgenland en de Oriënt.
Tegenwoordig zijn al dit soort aandui
dingen echter grotendeels in onbruik
geraakt.
Doch tot de Tweede Wereldoorlog kon
men Insulinde nog geregeld in kranten
artikelen en dergelijke tegenkomen en
B. C. C. M. M. van Suchtelen, de voormali
ge gouverneur van Sumatra's Oostkust,
ontwierp rond de winter van 1943-1944
een "Proeve van een nieuw staatsbestel"
(er zijn veel van zulke ontwerpen bestemd
voor de tijd van na de oorlog gemaakt)
waarin hij een federatief "Koninkrijk
Groot-Nederland" samengesteld zag uit
de delen Nederland, Insulinde, Suriname
en Curacao die ieder (dus ook Nederland!)
hun eigen landvoogd zouden krijgen. De
vervanging van Nederlands-lndië door
Insulinde had dus ook hier politieke
betekenis. '9)
Tenslotte werd er na de nederlaag van
het KNIL en de val van de archipel het
tegenwoordig wat in de vergetelheid
geraakte Korps Insulinde opgericht, dat
in de periode 1942-1945 vanaf Ceylon
geheime acties ondernam in het door de
Japanners bezette Indië. Deze naam
geving wijst erop dat Insulinde in ieder
geval in deze tijd geen negatieve politieke
"revolutionaire" associaties meer op
wekte.
De volkenkundige naam Indonesië
Behalve geografische en staatkundige
aanduidingen werd ook de benaming
Indische archipel of Maleise archipel
gebruikt om een meestal taalkundig
cultuurgebied aan te geven. In 1850
stelde de Brit Windsor J. Earl voor de
inheemsen van de Indian or Malayan
Archipelago voortaan te benoemen als
Malaya-nesians of desnoods lndu-ne-
sians. Eveneens in 1850 maakte zijn
landgenoot Logan van dit Indunesia het
huidige Indonesia ("Indische eilanden";
in het Nederlands "Indonesië") naar ana
logie van de reeds bestaande termen
Polynesië ("Veel eilanden") Melanesië
("Zwarte eilanden") en Micronesië
("Kleine eilanden"). Deze naast Insulinde
werkelijk nieuwe vondst bleef bijna on
opgemerkt totdat in 1884 de Duitse
volkenkundige Adolf Bastian de naam
Indonesien in de titel van een boek
gebruikte als een wetenschappelijke
verzamelterm voor de Maleise volkeren
op Madagascar, in Malakka, delen van
Voor-en Achter-lndië, de meeste Neder
landse, Britse en Portugese delen van de
archipel (dus in feite zonder de niet-
Maleise delen als Ternate, Tidore en
Nieuw-Guinea), de Philippijnen en For
mosa of Taiwan.20)
Het begrip Indonesië als volkenkundige
of culturele verzamelterm werd nog vrij
lang gebruikt, echter niet zozeer in de
betekenis van Bastian als een zeer uitge
strekt eilandengebied zoals Polynesië,
maar eerder in de betekenis van het
geografische Oost-lndië. Zo bevatte het
in 1947 opgerichte tweemaandelijkse
tijdschrift Indonesië, dat volgens de
ondertitel over het "Indonesische cultuur
gebied" handelde, eveneens artikelen
over de Britse gebieden en de Philippijnen.
Ook na de onafhankelijkheid in 1949
werden onder dit "volkenkundige Indo
nesië" de Philippijnen eveneens nog wel
begrepen.21Tegenwoordig echter wordt
Indonesië in deze betekenis nog maar
zelden gebruikt.
De staatkundige naam Indonesië
Na het bovengenoemde weinig succes
volle Indo-Europese onafhankelijkheids-
ideaal, ontstond er ook een inheems
streven de band met Nederland te ver
zwakken ofte beëindigen. Deze nationa
listen hadden een naam nodig voor hun
toekomstige staat en doordat ze daarvoor
Indonesië uitkozen verengde de bete
kenis daarvan tot het gebied van de
kolonie Nederlands-lndië terwijl de neu
traal bedoelde culturele verzamelterm
een sterke politieke geladenheid kreeg;
veel sterker dan bij Insulinde ooit het
geval is geweest.
Het begon toen een groep Indische
studenten in Nederland hun "Indische
Vereeniging" in 1922 omdoopten tot de
"Indonesische Vereeniging" (die later
vooral onder de naam "Perhimpoenan
Indonesia" bekend zou worden). In 1924
werd bovendien de naam van hun blad
Hindia Poetera ("Zoon van Indië") in
Indonesia Merdeka ("Onafhankelijk In
donesië") veranderd. 22)
Aan de veelheid van namen werd door
deze studenten dus geen nieuwe toege
voegd; wel introduceerden ze voor het
eerst een naam voor de archipel die
tegelijk een sterk aansprekend politiek
programma symboliseerde en die als
zodanig een heftige uitwerking had.
Voor 1922 gebruikten de nationalisten
meestal Hindia Timoer (Oost-lndië) en in
1921 had Soekarno nog geschreven dat
de Sarekat Islam en de communistische
partij beide de welvaart van het "volk van
Nederlands-lndië" dienden na te streven.23)
Een man als H. Kern beijverde zich
weldra om deze nieuwe naam ingang te
doen vinden24) en de met de nationalisten
sympathiserenden namen hem geregeld
over zodat hij al voor de Tweede Wereld
oorlog een vrij ruime verspreiding had
gevonden.
Doordat de naam een politiek programma
symboliseerde waren er ook tegenstan
ders van het gebruik ervan. In 1928
poogde H. Colijn de term een geografis
che betekenis te geven om hem zo te
neutraliseren:
"De term Indonesië is er een
zonder inhoud. De eilandengroep van
den Oost-lndischen Archipel is een
eenheid, omdat het Nederlandsch-
Indië is en alleen daarom. Indonesië,
als men dien term gebruiken wil,
bestaat hoogstens als geografisch
begrip maar deugt niet als formulering
van een staatkundig begrip. Indien wij
er niet waren, was er alleen een on
samenhangende groep van allerlei
volksstammen van uiteenloopend
karakter,...." 25
Anderen stelden ook iets dergelijks vast.
G.F.E. Gonggryp leverde in 1934 in zijn
Geïllustreerde Encyclopaedie van
Nederlandsch-lndië een gefundeerd
vernietigend commentaar op het gebruik
van Indonesië en Indonesiër maar hij
vermeldde tevens de psychologische
oorzaak van de opmars van die termen:
het ook door de Indische regering ge
hanteerde "inlander" had een denigre
rende klank en daardoor zocht men naar
een andere term. 26) In kringen van de
Vaderiandsche Club, die het Nederlandse
gezag wilden handhaven, meende men
