9
dat het gebruik van deze nieuwe termen
actief moest worden bestreden en dat
docenten aan de Rechtshogeschool te
Batavia die ze geregeld gebruikten,
moesten worden ontslagen. 27) In de
Volksraad werden moties, die invoering
van de termen Indonesiër, Indonesisch,
en Indonesië bepleitten, verworpen, 28)
alhoewel deze sedert 1933 in ambtelijke
stukken wel gedoogd werden. 29)
Tijdens en na de Tweede Wereldoorlog
geraakte alles in een stroomversnelling.
In de voor ons nu zeer bekende radiorede
van koningin Wilhelmina op 6 december
1942 30) sprak zij van Nederlandsch-
Indië maar waar zij op de toekomstige
"Rijkseenheid" duidde van Indonesië.31)
Artikel I van de grondwet van 1948 werd
dan ook aangepast:
"Het Koninkrijk der Nederlanden
omvat het grondgebied van Nederland,
Indonesië, Suriname en de Neder
landse Antillen."
Toch werd tot 1949 nog geregeld
Nederlands-lndië gebruikt, maar Indo
nesië verscheen wel steeds vaker in
overheidspublicaties, 32) en de Bos
atlas van 1947 vermeldde de term ook
al op een kaart samen met de Philip-
pijnen. Daarentegen ondervond Vlekke
weer dat de autoriteiten in de Oost de
naam toch niet wensten. 33)
Men moet echter ook de nationalisten
en hun sympathisanten niet teveel
duidelijkheid in terminologie toeschrij
ven. Zo gebruikten de voor groter
zelfstandigheid ijverende sociaal
democraten in de jaren dertig naast
Indonesië ook zeer nog geregeld Indië,
34en door de nationalisten werd met
Indonesië zelfs nog wel verwezen naar
de oude volkenkundige banden met
Madagascar. 35) Tijdens de oorlog
speelden de kringen rond Soekarno
c.s. met de gedachte van een Groot-
Indonesiëdat behalve de Nederlandse,
Britse en Portugese delen van de
archipel ook Malakka en zelfs de Phi-
lippijnen moest gaan omvatten. 36)
Curieus is dat de Japanners, die de
nationalisten wel voor hun doeleinden
trachtten te gebruiken, in 1943 toen
zij tot annexatie van de archipel hadden
besloten, ook de gevaarlijke nationa
listische lading van "Indonesië" moe
ten hebben beseft. De Japanse minis
ter-president Tojo sprak toen bij zijn
bezoek aan Java niet over Indonesiërs
en Indonesië, maar van de inheemsen
van Java en de Zuidelijke Gebieden.
37)
Toen in 1945 de Republiek Indonesia
door de nationalisten werd uitgeroepen,
bedoelden zij daarmee een nieuwe,
soevereine staat die op zijn minst het
oude Nederlands-lndië moest gaan
omvatten. Voor de Nederlanders was
deze Republiek Indonesië echter
slechts een onverhoopt ontstane
deelstaat binnen hun kolonie, die nu
"overzees rijksdeel" werd genoemd.
In de Veiligheidsraad drukte de Neder
landse gezant E.N. van Kleffens dat zo
uit:
"The Republic of Indonesia, no
more than the State of Eastern
Indonesia or of Borneo, is no so
vereign State but a State in the
nature of let us say New York or
Utah..." 38)
Van Kleffens onderscheidde een ge
bied Indonesië waarin deelstaten als
de Republiek Indonesië en Oost-lndo-
nesië onderdelen waren van de Vere
nigde Staten van Indonesië aan wie in
1949 de soevereiniteitsoverdracht
ook plaats zou vinden, maar die al zeer
snel door de "deelstaat" Indonesië in
de huidige eenheidsstaat werd om
gezet.
Aanhangers van de Rijkseenheid heb
ben ook nog met namen als Groot-
Nederland (boven vermeld) en
Neerlindië geëxperimenteerd; 39)
namen die sloegen op het Rijk in
Europa en in de beide Indiën die samen
als één geheel zouden moeten worden
bestuurd. Doordat deze namen dus
niet sloegen op een Indië met een
koloniale of dominionstatus, maar
meer op een Europees-Aziatisch-Ame-
rikaans eenheidsrijk, vallen ze feitelijk
buiten het in dit artikel geboden over
zicht.
Na 1949 vinden we in atlassen een
enkele maal een meer nostalgische
benadering. In de dunne Bos-Zeeman-
atlas der gehele aarde uit 1955
staan op de kaart van Azië de Neder
lands-Indonesische Unie, het Britse
Gemenebest en de Franse Unie inge
kleurd waardoor de koloniale imperia
nog intact kunnen lijken, en op de
kaart van Indonesië staat achter Dja
karta nog Batavia vermeld. Na de
opheffing van die Unie het jaar daarop
kon zoiets niet meer, maar het Geme
nebest werd nog lang met rose weer
gegeven net als het eraan voorafgaande
Britse Imperium.
De oude inheemse naam Nusantara
Een aparte vermelding verdient nog de
oude inheemse term Nusantara dat
zowel met "Eilandenrijk" als "Land of
eilanden tussen twee werelddelen"
wordt vertaald. 40)
Deze term werd ook wel door de
nationalisten gebruikt maar is nooit
erg aangeslagen. Wel verscheen hij in
de titel van een in 1943 verschenen
boek van B.H.M. Vlekke. 41) Deze
benaming wordt in het huidige Indo
nesië nog wel gebruikt, en heeft daar
een zekere poëtische klank, net als in
het Nederlands Insulinde. Opvallend
is dat hij (net als oorspronkelijk met
Indonesië het geval was) twee beteke
nissen kent: ten eerste de staat Indone
sië en ten tweede het cultuurgebied
Oost-lndië of Indonesië dat ook
Maleisië en de Philippijnen omvat.
Het volkenkundige museum in Delft,
dat sedert 1977 ook Nusantara
in zijn naam draagt, kon daarom in
1987 een tentoonstelling over die
Philippijnen organiseren.
Besluit
Er zullen ongetwijfeld nog naamsva
rianten hebben bestaan die niet zijn
genoemd; zo sprak de Koninklijke
Paketvaart-Maatschappij in een voor
oorlogs atlasje van de Netherlands
Indian Archipelago Ik wil mij hier nu
echter verder beperken tot meer alge
mene opmerkingen.
Het eerste dat opvalt is dat er vooral
sedert de onafhankelijkheid van de
koloniën en protectoraten veel eendui
diger benamingen zijn gekomen. Wat
nu Indonesië heet, werd vroeger
behalve Nederlandsch-lndië ook de
Oost, Indië, Nederlands Oost-lndië,
Insulinde, of de Maleise archipel
genoemd; zo sprak de Koninklijke
Paketvaart-Maatschappij in een voor-
Engels-lndië, Voor-lndië, en het Indi
sche Keizerrijk waren een paar moge
lijke benamingen.43) Over het algemeen
zijn poëtische, schilderachtige of exo
tische benamingen die suggestief
moeten werken, zoals Insulinde,
Albion, het Morgenland, de Levant, of
Anatolië, in onbruik geraakt. Nu zijn
het vooral de zogeheten "volksdemo
cratieën" die door hun lange naamge-
vingen en afkortingen een mooi gevoel
wensen op te wekken.
Ten tweede was de vroegere namen
rijkdom niet in een door iedereen
gelijk gebruikte nomenclatuur gegoten.
De geografische naam Indië kent zeer
veel onderverdelingen waaronder twee
Oost-lndiën, en midden negentiende
eeuw werd Japan zelfs nog wel als een
Indische natie gezien. De staat
kundige benaming Nederlands-lndië
dateert van vlak na 1600 en is ook
altijd veel gebruikt maar was slechts in
de periode 1818-1 949 meer of minder
officieel, en kan zowel slaan op een
configuratie van steunpunten, vazallen
en bondgenoten als op een meer
centraal bestuurde staat, terwijl in veel
perioden de geografische afgrenzing
ervan onduidelijk was. De dichterlijke
naam Insulinde had ook een kortston
dige politieke bijsmaak die nu ver
dwenen is. Indonesië betekende zowel
een volkenkundig gebied (ook buiten
de archipel), een geografisch gebied
(zoals bij Colijn), een politiek pro
gramma (een vrij Indië van wisselende
omvang), een deelstaat en tenslotte
een "echte" staat. Nusantara heeft ook
een politieke en een volkenkundige
betekenis. Veel auteurs zullen ook de
behoefte hebben gevoeld deze namen
zonder (politieke) bijbedoelingen te
variëren. Hierdoor is een periodisering
niet zo goed mogelijk.
In de periode 1 949-1 962 zou zich iets
vergelijkbaars voordoen. West Nieuw
Guinea, dat buiten de souvereiniteits-
overdracht gebleven was, werd in 1956
nog omgedoopt tot Nederlands Nieuw-
Guinea terwijl de Indonesiërs die het
opeisten, zij die dat streven steunden,
en ook enkele Papoea's liever van
West-Irian of Irian Barat spraken. 45)
Het verschijnsel dat namen politieke
voorkeuren symboliseren komt ook nu
nog veel voor. In die zin passen zulke
controversen in een algemeen mense
lijk gedragspartoon. 46)
Ten derde kunnen we hier de misvatting
recht zetten dat het gebruik van alle
(lees verder volgende pagina)
