17 J jaa
Huis
Paku Alam
door F. M. J. VAN MAANEN
De loop van de geschiedenis maakt soms vreemde sprongen, zoals blijkt uit de
geschiedenis van het thans 175 jaar bestaande Huis Paku Alam. Wordt
Pangeran Natakusuma eerst gevangen genomen, slechts enkele jaren later
wordt hij door Raffles bevrijd om als 'Vrij-prins' de troon te bestijgen van een
nieuw gevormd vorstenrijk: de Paku Alaman.
De geschiedenis begint wanneer de derde vrouw van Sultan Hamengku Buwana
II van Yogyakarta, de Ratu Kencana Wulan, een van haar kinderen op de troon
wil. Ze begint samen te zweren tegen de kroonprins en de rijksbestuurder,
Danureja II. Deze laatste is getrouwd met een volle zuster van de kroonprins.
Danureja wordt hierop afgezet, maar door Daendels weer in zijn functie hersteld,
hoewel hij niet meer zoveel macht heeft als voorheen.
Daendels ziet in prins Natakusuma
(een jongere broer van de Sultan) en
zijn zoon Natadiningrat mede-samen
zweerders in het complot van de Ratu
Kencana Wulan en laat hen arresteren.
Hij wil ze zelfs ter dood laten veroor
delen door het Gouvernement, wat
gelukkig niet doorgaat door de komst
van de nieuwe Gouverneur-Generaal
Janssens. De prinsen worden hierdoor
in veiligheid gesteld.
Gouverneur-Generaal Janssens moet
bij Toentang voor de Engelsen capitu
leren en wordt vervangen door de
Luitenant-Gouverneur Thomas Stam
ford Raffles (1811-1816).
Bij zijn eerste bezoek in 1811 aan de
Vorstenlanden weet Raffles niets te
bereiken en zijn reis wordt een mis
lukking. De tweede keer arriveert hij
op 1 7 juni 1812 in Yogyakarta en laat
de Sultan Sepuh (Hamengku Buwana
II) een ultimatum zenden, waarin van
hem wordt geëist dat hij aftreedt en
voorde tweede maal plaats maakt voor
zijn zoon. Bovendien zal aan zijn broer,
Pangeran Natakusuma, een zelfstan
dige positie met een apart grond
gebied toegekend worden (vergelijk
baar aan dat van de Mangku Negara te
Surakarta).
De Sultan weigert het ultimatum en
Raffles laat de kraton belegeren. Hij
maakt hierbij gebruik van de diensten
van Natakusuma. De troepen van
Raffles zijn aangevuld door onder
andere het legioen van Mangku Negara,
waarvan echter al de helft gedeserteerd
is. Uiteindelijk verliest de kraton de
strijd en wordt geplunderd. De Sultan
wordt afgezet en weggevoerd.
Op 29 juni 1812 wordt Pangeran
Natakusuma verheven tot Kanjeng
Pangeran Hadipati Paku Alam Sudibya.
Pangeran Natakusuma is de lievelings-
zoon van Sultan Hamengku Buwana I
van Yogyakarta en Bendara Raden Ayu
m f?
Op 1 maart jl. was het 175 jaar
geleden dat krachtens besluit
van Lt.-Gouvemeur Raffles het
onafhankelijk prinsdom Paku
Alaman werd gesticht. Bij wijze
van tegenwicht tegenover de
toenmalige sultan van Yogya,
Hamengku Buwana II (sultan
Sepuh) werd toen diens broer,
Pangeran Natakusuma, verhe
ven tot zelfstandig vorst Paku
Alam I. Het Paku Alamse Huis
is het jongste van de vier Mid
den-Javaanse vorstenhuizen en
heeft zich naam verworven door
zijn vooruitstrevendheid. Ter
gelegenheid van dit jubileum
plaatsen wij hierbij een artikel
over de historie van het Paku
Alamse Huis.
De pendopo van de Pura Paku Alaman.
Srenggoro, een dochter van Kyahi
Tumenggung Notoyudo, regent van
Kedu.
Op 1 maart 181 3 wordt er een overeen
komst gesloten tussen Pangeran Nata
kusuma, op dat moment 53 jaar oud,
en de resident van Yogyakarta, Craw
ford. De Pangeran wordt verheven tot
Kanjeng Gusti Pangeran Harya Hadi
pati Paku Alam I Sudibya, en wordt
krachtens besluit van Luitenant-Gou
verneur Raffles een 'Pangeran-amar-
diko' of 'Vrij-Prins', de vierde vorst in
de Javaanse Vorstenlanden.
De Sultan wordt verplicht hem 4000
cacah's land af te staan, waardoor het
erfelijk grondgebied het regentschap
Karang Kemuning (het zuidelijk deel
van Mataram Kulon), met als hoofd
plaats Brosot, en een gedeelte van de
hoofdplaats Yogyakarta omvat.
Van het Gouvernement ontvangt hij
een maandelijkse toelage van 750
Spaanse matten, tegen de verplichting
om ten behoeve van het Gouvernement
een korps van 100 dragonders te
onderhouden. De vorst onderhoudt er
tijdens zijn regering zelfs 120 stuks.
Bij de dood van Sultan Hamengku
Buwana III in 1814 benoemt Raffles
Paku Alam I tot voogd over zijn achter
neef, de nieuwe sultan en passeert
hiermee de Pangeran Diponegoro,
welke de oudste rechten hierop heeft.
Na zestien jaren aan het bewind ge
weest te zijn overlijdt Paku Alam I op 4
oktober 1829, 69 jaar oud. Hij wordt
opgevolgd door zijn zoon Raden Tu
menggung Natadiningrat, sinds 1814
Pangeran Suryaningrat geheten. Op
dat moment is hij ongeveer 44 jaar oud
en onderhoudt 50 man dragonders en
100 man infanterie. Naar gewoonte
trouwt hij in de familie, met een doch
ter van Sultan Hamengku Buwana II,
een volle nicht dus. De gewoonte om
met familie te trouwen verdwijnt pas
na de uitroeping van de Republiek
Indonesië.
Op 23 juli 1858 overlijdt Paku Alam II
op 73 jarige leeftijd. Paku Alam II
wordt opgevolgd door zijn vierde zoon
Pangeran Sasraningrat. Dit komt door
dat de oudste zoon krankzinnig is en
16
