"PASATt JWAIAM "BESAU verhuist!
MALIEVELD - DEN HAAG
6e lustrum - 24 JUNI Vm 3 J U L11988 - de oudste en grootste
2585 TM Den Haag,
tel. 070 - 55 77 77
Vanaf 1680, met de gouverneur-gene
raal Camphuys, liet zich een volgende
nieuwe ontwikkeling zien; die van de
keus voor een permanente vestiging
op Java, daarmee een praktijk vesti
gend die voor de mindergefortuneer-
den uit Europa uit noodzaak al steeds
had bestaan. Huwelijk met een Azia
tische of deels-Aziatische vrouw deed
het recht op repatriëring verliezen. Het
concubinaat, toch al in alle sociale
lagen ingeburgerd, trad dan ook vaak
in de plaats van het huwelijk. Voor de
meeste getrouwde of met concubines
samenlevende mannen uit Europa
werd de vestiging overzee echter hun
thuis en het enige vaderland van hun
Euraziatische kinderen.
Tegen het midden van de achtttiende
eeuw, toen de mestiezencultuur zijn
hoogtepunt naderde, werd de Euraziaat
Dirk van Cloon gouverneur-generaal
en dus de hoogste VOC-gezagsdrager
in alle Aziatische vestigingen van
Nederland. Het was ook in deze periode
dat de bestuurs-elite in Batavia de
grootste feitelijke onafhankelijkheid
van Nederland heeft vertoond. Bijna
alles wat benoembaar of regelbaar
was werd toen in Batavia, niet in
Nederland beslist. De Heren XVII (de
VOC-bestuurstop in Nederland) kon
den meestal weinig meer doen dan
gedogen en zich neerleggen bij de in
Batavia genomen besluiten.
In deze tijd van mestiezencultuurbloei
zag de Indische samenleving van 'wet
tige Europeanen' er duidelijk niet
langer Nederlands uit. Ook hierachter
moet de invloed worden gezien van
Aziatische, deels-Aziatische en in
Azië opgevoede vrouwen. Opgegroeid
als zij, met hun broers, waren in slaven
huishoudingen waarin Aziatische sla
ven hun min, kindermeisje, speel
kameraadje, bediende, mentor en
opvoeders waren geweest, waren zij -
hadden ze dat gewild - later niet in
staat hun kinderen van Europese
vaders een Europese opvoeding te
geven.
De mannen uit de bestuurs-elite die
deze gang van zaken toch een bezwaar
hadden gevonden, hadden anderhalve
eeuw lang hun zonen op jonge leeftijd
naar Nederland gezonden voor onder
wijs en opvoeding aldaar. Slechts zel
den kwamen deze zonen in Azië terug.
Maar hun dochters hielden zij in Azië,
om hen vanaf een zekere leeftijd naar
Oosterse trant in een halve 'purdah' af
te zonderen en hen vroeg (13-16 jaar)
uit te huwelijken, bij voorkeur aan een
veel oudere invloedrijke en vermogen
de immigrant in de VOC-hiërarchie.
Deze dochters trouwden niet zelden
meerdere malen in hun leven en wer
den zo de stammoeders van uitgebreide
Indische clans.
In de tweede helft van de achttiende
eeuw had Europa voor de leden van
deze clans zoveel minder te zeggen,
dat zelfs in de VOC-top men het steeds
minder wenselijk ging vinden zijn
zonen voor opvoeding naar Nederland
te sturen. Men probeerde nu hun
loopbaan te bevorderen binnen de
VOC-hiërarchie in Azië.
Hoe Aziatisch, of beter hoe 'mesties'
deze VOC-hiërarchie in veel opzichten
geworden was, bleek bij de confronta
tie met de Britse bezettingsmacht
gedurende het zogenaamde 'tussen-
bewind' (1811-'16). In deze korte
periode had de eerste grote aanval op
de koloniale mestiezencultuur plaats.
De tweede begon na hetvertrek van de
Britten, leek veel meergematigd, maar
duurde heel veel langer. In deze perio
de kreeg de tendentie die ik eerder
noemde, die van het scheppen van
een 'tweede Nederland in de tropen'
nieuwe kansen en onder omstandig
heden die veel gunstiger waren. Die
kansen zouden niet meer verloren
gaan. De vroegere VOC-elite die had
bestaan uit mannen met wel 40 jaar
ervaring in Azië, mannen die boven
dien getrouwd waren met Euraziatische
of Creoolse vrouwen die geen andere
opvoeding hadden genoten dan een
Aziatische, deze elite verdween uit de
bestuurszetels. Ze ging zich richten op
het binnenland van Java waar de grote
landgoederen waren en verbreidde
daar de mestiezencultuur die zich op
nieuw aanpaste en veranderde.
De nieuwe bestuursélite, vertegen
woordigers van het jonge Koninkrijk
der Nederlanden, bestond nu uit man
nen zonder bestuurlijke of andere
ervaring in Azië. Hun ambtsperiode in
Indië was nu niet meer dan een korte
onderbreking van hun carrière in
Europa. En de vrouwen die hen naar
Indië vergezelden waren blanke Euro
pese en ontwikkelde vrouwen. Met
hun komst, met de immigratie van
steeds meer mannen - en nu ook
vrouwen! - rechtstreeks uit Nederland,
met de instelling van scholen en spe
cifiek westerse instituten, met de ver
plichting het Nederlands als voertaal
te gebruiken in plaats van Maleis of
verbasterd Portugees, werd de laatste
beslissende aanval op de mestiezen
cultuur ingezet. Die cultuur heeft altijd
toch iets 'mesties', in de betekenis van
on-Nederlands, behouden. Maar aan
de vooravond van Wereldoorlog-ll
was dat mestiezen-karakter nog maar
een flauwe afspiegeling van wat het in
de achttiende eeuw moet zijn geweest.
Ik vind het van groot belang dat velen
van dit boek kennis nemen, maar zeg
er tegelijk bij te twijfelen of dit zou
moeten gebeuren via de vertaling, die
op sommige plaatsen ronduit slecht is
en op te veel andere erg slordig. Na
een snelle eerste lezing heb ik al op
achttien pagina's vertaalfouten of -
slordigheden aangetroffen en op acht
en twintig pagina's spel- of zetfouten
(lees verder volgende pagina)
Dit jaar niet in de Houtrusthallen, maar op het Malieveld, 5 minuten lopen van het Centraal Station. Vraag de
gratis Pasarkrant aan (verschijning half-juni) - dit jaar geen huis-aan-huis verspreiding in Groot-Den Haag.
Gewijzigde openingstijden; dagelijks 12.30-23.00 uur, behalve vrijdag 24 juni 16.00-24.00 uur, vrijdag 1 juli en
zaterdagen 12.30-24.00 uur. Nu al toegangskaartjes bestellen? De prijzen zijn ongewijzigd: volw. f 8,50;
CJP/65+ f5,00; Kind. (tot 12 jr.) ƒ4,00. Pasarpas (10 dagen onbeperkt in- en uitlopen) volw. ƒ45,00;
Kind./CJP/65+ f 25,00 (pasfoto meesturen en geboortedatum en -plaats vermelden). Geld overmaken op giro
75 83 89 t.n.v. St. Tong Tong, onder duidelijke vermelding van het gewenste. Totaalbedrag vermeerderen met
2,25 adm.- en portokosten. Girobetaalkaart sturen kan ook (pasnr. invullen!).
LET OP! Wie op de openingsdag vrijdag 24 juni de jarige Pasarfeliciteert met een gele of rode bloem krijgt 3,50
korting op de toegangsprijs voor volwassenen. Deze toegangsbewijzen zijn niet tevoren te bestellen. Hang wel
een kaartje met uw naam en adres aan de bloem. Tot ziens!
Stichting Tong Tong,
Celebesstraat 62,
15
