'PLANTERSVROUW'
Een kwestie van opvatting
BIJ DE VOORPLAAT (Foto: Mark Boon)
27, 28 MEI a.s. in DILIGENTIA, DEN HAAG
Solo-toneel met TONNIE GROSSE
in de rol van plantersvrouw uit het boek
"Meer dan alles" van Harryet Marsman.
Eigenlijk een plaatje om door Rembrandt geschilderd te moeten worden. Die
gouden en bruine tinten, dat spel van licht en schaduw dat maar net door het
licht gewonnen wordt, daar was Rembrandt meesterlijk in. Maar van het gezicht
van onze lieve War zou Rembrandt maar af moeten blijven want hij tekent van
die akelige gezichten vind ik. Misschien zagen de mensen in de 1 7e eeuw er zo
uit, daar wil ik van af zijn. Of misschien is dat maar een kwestie van opvatting,
zo'n kunstkenner ben ik niet.
Ben toch blij dat intussen de kleuren
fotografie is uitgevonden en dat Mark
dit plaatje van War, strijkend in de
overloop voor de keuken van huize
Soetjahjo in Surabaya, kon schieten.
In het stille middaguur, de honden
loom van de hitte, maar toch alert voor
een onverwacht afval-hapje uit de
keuken, waar Mi bezig was. Een
momentopname die ik altijd als herin
nering heb meegedragen, baboe tjoetji
die het wasgoed tot in de kleinste
hoekjes en plooien gladstrijkt. De keu
rig opgevouwen stapel in de mand, de
grote stukken aan hangers, straks
wordt alles naar de slaapkamers ge
bracht, uitgezocht en wel. Deze kleren
van mijnheer en mevrouw, deze kleren
van nonni en njo. Vroeger al beteken
den die stapeltjes op het bed een
gebaar van "zorg" in je onderbewust
zijn leerde je de bedienden associëren
met zorgen voor, dienstbaarheid en
dienbaar zijn. Het kwam ook wel door
mijn moeder die ons al vroeg leerde
dat wat voor je gedaan werd, door wie
dan ook, dankbaarheid verdiende.
"Doe het zelf maar", zei ze streng,
"daar léér je van!" Ik hoor het haar nog
zeggen
Toch is er heel wat veranderd als ik zo
mijn herinnering aan onze strijkende
baboe met deze foto vergelijk. War
heeft een keurige jurk aan en slippers
(misschien heeft men haar verteld dat
je beter op rubber kan staan als je met
elektriciteit bezig bent, want door
gaans liep ze op blote voeten) en ze
strijkt elektrisch.
Geen zwaar ijzeren slagschip van een
strijkijzer gevuld met gloeiende arang.
Telkens even aanblazen door de gaat
jes opzij en af en toe arang bijvullen als
het ijzer koud begon te worden. Wat
een ellende, dat gloeiend hete klinkje
in de vorm van een haan?! - konden ze
niet iets handigers verzinnen - dat
vaak losschoot met het deksel mee,
zodat sintels en as in het rond vlogen.
Lieve hemel, wat een ramp die Lebaran,
de bedienden kwamen pas overmorgen
terug. Onmisbare engelen uit ons
dagelijks leven. Ongelooflijk hoe ze
met die onhandige zware ijzers de
fijnste blouses, de zwaarste broeken
en jas toetoep (gesteven) wisten te
krijgen. Hoe zwaar moet dat voor ze
geweest zijn!
En nu? Een wasmachine waar we alles
inkwakken, ret-ret-ret op het juiste
programma gedraaid en een uur later
krijg je de was schoon en uitgewron
gen voor je neus. Hups de droog-
trommel in en die trommelt het zaakje
droog. Zowat alle kreukels er ook
uitgeblazen, want bijna alle textiel is
tegenwoordig kreuk-vrij. Mocht je het
beetje "wat" er nog uit willen strijken,
strijkapparaten die op elke warmte zijn
af te stellen, water en stoom spuiten.
Het gemak dient de mens, dus dient de
mens niet meer. Hij VERdient alleen
maar, de technologie doet de rest.
Daar mogen we blij om zijn en dat zijn
we ook. Klap eens in je handjes blij-
blij-blij. Een halve eeuw geleden
klapte je in de handen als je goede
bedienden had. Wat men hier maar
niet kan of wil begrijpen is dat in het
oosten mensen elkaar kunnen dienen
met toewijding, vriendelijkheid, ijver
en bij dat alles hun eigenwaarde niet
verliezen. Er trots op kunnen zijn dat
ze goed kunnen dienen. De fysieke
inspanning van de ene mens voor de
ander niet direkt slavernij en onder
drukking hoeft te betekenen. Hoeft
wel te verstaan, want dat ze bestaan
hebben, in de gehele wereld, dat weet
zelfs mijn dikke kater. Ook dat Neder
landers de ergste slavenhalers waren.
Maar bleven het slaven? War een
slavin? Kom nou! Dan kun je als
iemand-uit-lndië daar over praten tot
je een ons weegt, tegen de verkrampte
hysterie van een aantal scribenten kan
niemand op. Werken als dienstver
lening met meer dan alleen geldelijke
of andere materiële vergoeding, hoe
kun je dat in Nederland nu nog uit
leggen dat het bestaan heeft en nog
bestaat in Indonesië?
Mijn kinderen stonden eersteen beetje
onwennig, zelfs met iets van verlegen
heid tegenover de diensten van War,
Mi, en andere gedienstigen. Heel kort
maar, toen werd hen veel duidelijk,
accepteerden ze met dankbaarheid de
ervaring van een contact dat hier in
Nederland ondenkbaar is.
Eens, jaren geleden hebben we een
keer een werkster gehad. Tegenwoor
dig worden ze liever "schoonmaakster"
genoemd of "interieur-verzorgster"
want het woord werken is in dit land
waar de arbeidersklasse het hoogste
lied mag zingen bijna een scheld
woord. Onze "Eckie" maakte schoon,
deed boodschappen, was een sobat,
een oma, een tante. Ze bracht vrolijk
heid mee in haar boodschappentas en
ze werkte. "Doe ik nu precies 55 jaar",
vertelde ze trots, "en ik blijf er nog in
ook!" Ze dronk haar kopje koffie aan
de keukentafel, weigerde beslist met
ons aan tafel te gaan, dus kwamen wij
bij haar. "Ik neem wel een happie mee
straks", zei ze, "maar laat me nu maar
lekker hier zitten!" Ze bewaarde de
afstand met gemak en een grootsheid
die je alleen van werkelijke ziele adel
mag verwachten. We gunden haar die
plaats die ze wilde houden, een plaats
van "dienstbaarheid en nederigheid"
èn trots. Onze mevrouw Eckhart,
Werkster met kapitale letter. Na haar
dood kregen we schoonmaaksters.
Vlot, soms netjes, soms slordig, soms
vrouwen die je rondweg in de maling
namen.
De bakens zijn verzet, terugzetten kan
nooit meer. Dus verzetten we onszelf.
Als je in Indonesië terugkomt van
weggeweest dan ervaar je het weer.
Dienstbaarheid. Ze slaan je hier dood
als koloniaal als je er over begint.
Rembrandt schilderde het al in zijn
gezichten geloof ik.
L.D.
ALLEEN NOG TOT EN MET 19 MEI KAARTEN VERKRIJGBAAR BIJ
MOESSON. PRINS MAURITSLAAN 36, DEN HAAG
Vanaf 20 mei tot en met de uitvoering zelf zijn nog kaarten
verkrijgbaar aan de kassa van Dilligentia, Lange Voorhout 5.
Dagelijks van 10.00-14.00 uur. Niet op Zo. en Ma. Kassa tel. 070 -
68 18 51.
Entree f 20- incl. garderobe. Aanvang 20.15 uur. Na de voorstelling
foyer open tot 24.00 uur.
2
