Susuhunan Paku Buwana XII
45 jaar op de Dampar Kencana
door F. M. J. VAN MAANEN
Nadat een gedeelte van de restauratie van de Kraton Surakarta Hadiningrat
gereed was gekomen, stelde de Susuhunan Paku Buwana XII de kraton op 17
december vorig jaar open voor de mensen die meegeholpen hadden aan de
restauratie en voor de mensen die geld geschonken of ingezameld hadden.
Tevens bepaalde de Susuhunan dat de nieuwe Pendopo Ageng Sasonosewoko
en de Dalem Ageng Probosuyoso pas in gebruik zullen worden genomen ter
gelegenheid van de verjaardag van zijn troonsbestijging, de Jumenengan.
De Jumenengan wordt ieder jaar op de 2e van de maand Ruwah gehouden, dit
jaar viel dat op 21 maart. Deze keer was het een speciale, volgens de Javaanse
jaartelling was het namelijk 45 jaar geleden dat de Susuhunan zijn vader
Susuhunan Paku Buwana XI opvolgde (1945).
Het wapen van de
Susuhunan van Surakarta.
Na de brand in 1985 werd de Jumenen
gan enkele malen in de Kraton Kulon
gevierd, dus was het voor een ieder
een zeer speciale dag. Het hoogtepunt
van de viering is de opvoering van de
heilige Bedaya Ketawang. Ruim een
week van tevoren begint men met het
dagelijks oefenen van deze dans. Dit
gebeurt dan in de avonduren, als alles
al donker is, meestal na negen uur.
Slechts de Susuhunan en zijn talrijke
familieleden, alsmede functionarissen
die uit hoofde van hun functie aan
wezig moeten zijn, mogen de opvoering
bijwonen. Het is een strikt besloten
plechtigheid, waar slechts zelden gas
ten bij worden toegelaten.
Na eerst alle oefeningen bijgewoond
te hebben, ben ik die morgen al om
negen uur in de kraton aanwezig. Er is
een enorme drukte aan de gang, de
gehele plataran moet nog schoon
gemaakt worden, en vele kinderen van
de Susuhunan lopen af en aan om van
alles te regelen en officiële gasten te
ontvangen. Omdat de Pedopo Ageng
Sasonosewoko nu voor het eerst
gebruikt zal worden, zijn veel hoge,
officiële gasten uit Jakarta aanwezig.
Zo rond half tien komen tientallen
mannelijke en vrouwelijke abdi dalem
(kraton dienaren) de kraton binnen om
hun plaats in te nemen. Ook stellen de
verschillende korpsen van de Pradjurit
Kraton zich nu op in de diverse delen
van de kraton.
Rond tien uur 's morgens zijn alle
Prinsen aanwezig in het stuk van de
kraton dat thans dienst doet als mu
seum. Bupati's en alle anderen in de
Bangsal Semorokoto. De Pendopo
Ageng Sasonosewoko is geheel leeg,
de beroemde gamelan Kyai Kaduk
Manis-Manis Renggo staat opgesteld
in de zijgalerij van de Pendopo, waar ik
ook een zitplaats heb gevonden, de
pesinden en karawitan zitten al klaar
om te beginnen. Het koor van de
pesinden wordt dit jaar geleid door
K.G.R.Ay. Himbokusumo en K.G.R.Ay.
Kus Supiyah, twee dochters van Susu
hunan Paku Buwana XII.
Om twaalf uur in de middag verschijnen
de vrouwelijke abdi dalem met de
"Ampilan", gevolgd door twee anderen
die de Dampar Kencana (de gouden
troon) dragen. De Dampar wordt neer
gezet en bloemen worden zowel op
als rond de troon gestrooid. Nu is het
wachten op de Susuhunan zelf.
Dan eindelijk, zo rond een uur ver
schijnt de Susuhunan zelf in de deur
opening van de Dalem Ageng Probo
suyoso. Hij is in vol ornaat, een kain
met het patroon parang rusak, een
rood fluwelen jas en een "kuluk" op
het hoofd. Behalve de prinsenketting
en de gouden ster draagt de Susuhunan
geen onderscheidingen. Statig loopt
de Susuhunan naar de Pendopo onder
de tonen van de Gending Srikaton,
gevolgd door de abdi dalem met de
"Ampilan".
Nu komt de Nyai Tumenggung naderbij
gekropen om toestemming te vragen
om te beginnen. De Prinsen worden
ontboden, dan de Bupati's, de onder
officieren en anderen, welke allen op
hun respectievelijke plaatsen gaan zit
ten, nadat zij de sembah gemaakt
hebben voor de Susuhunan.
Weer komt de Nyai Tumenggung na
derbij gekropen, nu om toestemming
te vragen om te mogen beginnen met
de Bedaya Ketawang, haar monotone,
ceremoniele stem is duidelijk in de
Oefening in de Pendopo Ageng Sasonosewoko, in de week
voorafgaande aan de Jumenengan.
8
Het koor der pesinden, geleid door K.G.R.Ay. Himbokusumo en
K.G.R.Ay. Kus Supiyah, dochters van de Susuhunan.
