Het Waterlooplein van toen
Het Michielsmonument op het Waterlooplein
Het Waterlooplein zal in mijn herinneringen altijd een onvergetelijke plaats
blijven innemen. Ik ben een echte anak betawi, het grootste deel van mijn
jongensjaren heb ik gewoond op het Karbouwenveld, een wijk grenzend aan
Senen, waar onderofficieren van het KNIL met hun gezinnen woonden. Op een
flinke steenworpsafstand van onze buurt lag het Waterlooplein. Niet te tellen
zijn de uren, die mijn speelmakkers en ik daar hebben doorgebracht. Het plein,
vrijwel vierkant van vorm, lengte en breedte een 220 meter, werd als het ware
ingelijst door asfaltwegen waaraan gebouwen en huizen. Aan de Noordzijde: de
prachtige en dominerende kathedraal, een militaire dokterswoning met kliniek
en een aantal officierswoningen. De oostkant werd geheel ingenomen door het
departement van financiën met daarvoor het standbeeld van Jan Pietersz Coen,
en de officierssociëteit Concordia. Aan de westkant als blikvangers: het huis van
de hoogste militaire commandant van Batavia en omstreken en het Michiels
monument. Zuidzijde: één lange rij officierswoningen. Op het midden van het
plein verhief zich een circa 10 meter hoge witte zuil met daarop de Leeuw van
Waterloo, ter herinnering aan de veldslag van die naam, toen in 1 81 5 Napoleon
het onderspit moest delven.
Het plein zelf spaarzaam begroeid met
gras, met een aantal voetpaden door
de jaren heen gevormd doordat velen
om sneller hun doel van bestemming
te bereiken het plein overstaken. En de
voornaamste reden waarom wij het
plein verafgoodden: het werd vrijwel
geheel ingenomen door voetbalvel
den. Velden waarop in de weekends
competitie wedstrijden werden ge
speeld. Geen hekken, geen loketten,
geen zitplaatsen. Alleen maar staan
plaatsen en alles gratis. Beviel een
voetbalduel tussen twee clubs je niet,
dan wandelde je naar een ander terrein
waar wellicht beter werd gespeeld en
meer spanning was. Soms was er
teveel spanning en gingen de voetbal
lers elkaar te lijf, al gauw gesteund
door de omstanders. Eigenlijk zat dat
er reeds in vóórdat de wedstrijd begon.
Te begrijpen was dat als men de
namen van de clubs hoorde die elkaar
op het plein ontmoetten: Jong Ambon,
Jong Arab, Batakse Voetbalvereniging,
Voetbalvereniging Menado, Chung Hoa
enz. Zo'n match was eigenlijk een
ontmoeting van vertegenwoordigers
van twee totaal verschillend geaarde
bevolkingsgroepen, die elkaar dikwijls
niet erg goed gezind waren en ja, dan
kan er van alles gebeuren, in het
bijzonder als lichaamscontact onver
mijdelijk is.
Ook "neutrale" clubs hadden daar hun
terrein, zoals Sparta, de militaire voet
balvereniging en O.L.I.V.E.O. (Onze
lust is voetballen en overwinnen), een
door en door Indische vereniging. Op
de zondagen was er nog een andere
activiteit op het plein. Onder de Leeuw
van Waterloo stond dan een groep
officieren en soldaten van het Leger
des Heils die met behulp van blaas
instrumenten en tambourijnen muziek
maakten en geestelijke liederen zon
gen, afgewisseld met stichtelijke toe
spraken. Gekleed in blauw-zwarte
warme kleding met hoge, gesloten
kraag. En dat in die hitte. Er was altijd
een groot aantal nontonners daar
aanwezig. Onze bezigheden op het
plein beperkten zich niet tot het kijken
naar wedstrijden en het luisteren naar
de muziek. Wij kregen ruimschoots de
gelegenheid om zelf te voetballen. Er
was altijd plaats voor ons, in de
weekends was er wel een veld vrij,
terwijl we door de week de keus
hadden uit verschillende terreinen.
We organiseerden dan wedstrijdjes
tegen andere buurten uit de omgeving
of verzamelden op het plein zelf een
aantal jongelui, er waren er altijd ge
noeg, en verdeelden die in twee partijen.
Waterlooplein-Zuid bood een stel
attracties die met voetbal weinig of
helemaal niets te maken hadden. Op
de hoek tegenover de sociëteit Con
cordia was een benzinepomp en daar
bij een flink aantal stalletjes die allerlei
lekkernijen, voor weinig geld, te bieden
hadden.
Maar het was uitkijken geblazen.
Vlakbij was het Oliveo-veld en één van
de doelen was niet meer dan twintig
meterdaarvandaan. Het gebeurde dan
ook herhaaldelijk, wanneer er op het
veld gespeeld werd, dat een schot het
doel miste en als een bom insloeg
tussen de stalletjes. En kassian
degene, die gehurkt of stond te genie
ten van een portie gado-gado in
pisangblad of vol genot slurpte van
een glas tjendol, en door de bal geraakt
werd. Gelukkig was eraltijd wel iemand
die het spel in de gaten hield en bij
dreigend gevaar luidkeels brulde:
Awas bolal! en dan stond een ieder
klaar om het bruine monster af te
weren. Niet altijd met succes. Aan de
kant van de weg stonden asembomen
en onder de eerste drie, vier in de buurt
van de eethoek hadden kappers zich
geïnstalleerd. Zeer sober, een spiegel
aan een spijker tegen de boom, een
krukje voor de klant, een klein hand
doekje, een schaar en een tondeuse,
dat was het dan. Het belangrijkste
voor ons: héél héél goedkoop. Een
ware uitkomst wanneer je het kap-
persgeld, dat je van Ma had gekregen
om je op Noordwijk bij een haar-artiest
te laten knippen, voor het grootste
gedeelte had opgesnoept. Er was dan
toch altijd nog genoeg over om onder
de asemboom te gaan.
De coupe was niet al te best en op huis
afgaande bad je in stilte dat Ma het
niet zou merken.
Vlak bij de twee velden van Sparta in
de andere hoek van Waterlooplein-
Zuid stond de muziektent, waar de
militare stafmuziek zo nu en dan een
concert gaf. Dat was een waar festijn.
Drommen mensen op de been. En
natuurlijk ook verkopers van allerhande
waar. Heerlijke luchtjes verspreidden
zich afkomstig van de saté die klaar
gemaakt werd en van de bami kwa en -
goreng die de Chinees bereidde in de
diepe pan en wadjan geïnstalleerd in
zijn karretje op fietsbanden.
Welke opgeschoten Bataviase jongen
van die tijd kent niet de story van "La
Cucaracha"? Hét onderwerp van ge
sprek tussen die jongelui, die op de
leeftijd waren dat ze zich reeds één of
twee keer in de week moesten sche
ren. In één van de officierswoningen
aan Waterlooplein-Zuid woonde na
melijk een dame, die het niet kon
hebben om langere tijd zonder manne
lijk gezelschap te zijn. En als haar man
voor dienst of zo een paar dagen van
huis was, loste ze haar probleem op
door een jongeman die "toevallig"
18
