GEIEZEN.
DE CANOPUS VAN DE
GOUVERNEMENTS MARINE
IN HARER MAJESTEITS DIENST
1941-1942
Dit boek, dat eerst kortgeleden van de
drukpers is gekomen, geeft het relaas
van het s.s. 'Canopus' in de spannende
dagen van december 1941. Ver vóór
de Tweede Wereldoorlog was dit schip
één van die bekende 'Kapal Putih's',
die furore maakten bij de uitoefening
van huntaakalspolitieterzee. Evenals
in tempo doeloe in de grote steden de
politie vriend was van jong en oud,
blank of bruin, zo voelde men zich in
die machtig grote Nederlands-Indische
archipel met zo'n spierwit schip bij je
in de buurt volkomen veilig.
Dat was ook het geval in de jaren,
waarin de Japanners zich opmaakten
om zich op de 'Malay-Barrier' te wer
pen. De naam 'Malay-Barrier' is af
komstig van de Brits-Amerikaanse be
sprekingen uit die tijd. Deze 'barrier'
omvatte de reeks schiereilanden en
eilanden, gelegen tussen de land
engte van Kra (op Noord-Malakka) en
West-Australië. Sumatra, Java, de
Kleine Soenda-eilanden en Timor
waren er dus onder begrepen.
In oorlogstijd werd het schip in de
grijze oorlogskleur overgeschilderd en
van enkele vuurmonden voorzien al
vorens ten strijde te trekken. Natuurlijk
niet in de frontlinie, dat was aan de
Koninklijke Marine voorbehouden,
doch in de achterhoede, d.w.z. de
Zuidzijde van de 'Malay-Barrier'. In dat
Het s.s. 'Canopus'.
gebied was veel meerte doen dan men
op het eerste gezicht zou denken.
Hr. Ms. 'Canopus' kreeg station Timor
Koepang. Daar doken geruchten op
dat de Japanse regering door tussen
komst van Duitsland aan de Portugese
regering toegang voor haar strijd
krachten tot Timor had verzocht. Aldus
zou de verbindingslijn Australië-Neder-
lands-lndië afgesneden zijn.
De Geallieerden besloten tot het
plaatsen van troepen in het Portugese
gebied van het eiland Timor, een stukje
buitenland. Uitvoering van deze opera
tie door samenwerking van K.N.I.L.,
Australische strijdmacht, Koninklijke
Marine, Gouvernements Marine, en
schepen van de Koninklijke Paketvaart
Maatschappij. Op welke elegante wijze
de operatie werd uitgevoerd, hoe bij
het naderen van de haven van Dilly Hr.
Ms. 'Canopus' zich uit het verband los
maakte om met het opstomen van de
rede van Dilly de kastanjes uit het vuur
te halen, weet de auteur J. P. Nieborg
uitvoerig en tot in de finesses te
vertellen, omdat hij persoonlijk aan
wezig was.
Daarop volgt een verslag van de verde
re belevenissen van het schip tijdens
Japanse luchtaanvallen op Koepang
en Tjilatjap en uiteindelijk de onder
gang van de 'Canopus'.
F.C.B.D.
De Canopus van de Gouvernements
Marine in Harer Majesteits Dienst
1941-1942 - door J. P. Nieborg -
Uitgeverij: De Boer Nieuwkoop - 38
pag., fotós - Prijs f 18,50, porto
f 2,50.
OFFICIËLE BESCHEIDEN
BETREFFENDE DE
NEDERLANDS-INDONESISCHE
BETREKKINGEN 1945-1950
Veertiende deel.
Rijks Geschiedkundige Publicatiën,
Kleine Serie no. 63.
Zoals de titel van dit boek aangeeft,
valt de nadruk van deze uitgave op de
diplomatieke en beleidskanten van
het Indonesisch-Nederlandse conflict
medio 1948. Uiteraard is het niet
doenlijk om aan deze veelheid van
stukken een bespreking te wijden. Een
keuze daaruit zou heel gemakkelijk in
de lucht komen te hangen, omdat men
dan kop èn staart zou missen. Boven
dien is er in de laatste jaren zoveel
over verschenen, dat ik u beter naar
die literatuur kan verwijzen als u zou
willen weten, wat er alzo in de periode
1945-1950 in de Indische archipel
gebeurd is.
Er zijn in deze uitgave echter ook
documenten gepubliceerd, die onze
lezers meer direct raken, dunkt me.
Dat zijn namelijk de verslagen over de
verschillende gewesten in de archipel
in de maanden juni, juli en augustus
1948. Deze zijn opgemaakt door of op
last van de gewestelijke gezaghebbers
van toen.
Vooral die over Java en Sumatra bevat
ten gegevens over de infiltraties van
republikeinse geregelde en ongeregel
de troepen. Wie in die tijd, in door
Nederlandse strijdkrachten gecontro
leerd gebied woonde, leefde er toch in
onzekerheid wat de dag en vooral de
nacht van morgen brengen zou. Kid
napping, brandstichting, roof, moord,
spoorwegsabotage en dergelijke daden
van willekeur konden immers een ieder
overkomen.
Uit deze rapporten blijkt eens te meer,
hoe lek de bescherming van die ge
bieden toen was. En dat kon ook niet
anders, omdat republiek-gezinden uit
opportuniteitsoverwegingen zich wel
bij het Nederlands bestuur en bedrijfs
leven voor allerlei functies meldden,
maar eenmaal aangesteld hun dubbele
rol des te beter konden vervullen.
Leren wij de bekendsten onder hen uit
deze documenten bij naam kennen, de
talrijken onder de bevolking in de ste
den en op het platteland, die de republi
keinse strijdgroepen op allerlei manie
ren hielpen, blijven voor ons naamloos.
Het is jammer dat deze verslagen niet
voor alle gewesten over de genoemde
drie maanden beschikbaar zijn. Zo
heeft de recomba (regeringscommis
saris voor bestuursaangelegenheden,
zeg maar gouverneur) van Oost-Java -
de bekende Ch. 0. van der Plas -
kennelijk slechts over juni 1948 ge
rapporteerd. Ook van de resident van
Sumatra's Westkust (Van Straten) is er
slechts één verslag opgenomen, en
wel over juli 1 948.
Bovendien hebben deze Nederlandse
bestuursambtenaren in het algemeen
meer oog voor de politieke en econo
mische ontwikkelingen in hun ressort
dan voor de veiligheidssituatie. Dat is
wel begrijpelijk, maar het gevolg hier
van is dat men er toch een onvolledig
beeld van krijgt. Ook komt het nogal
eens voor, dat de uitgevers van dit
boek in sommige gevallen de desbe
treffende paragrafen en/of hoofdstuk
ken in die verslagen niet hebben op
genomen.
Als we echter, al tellende, tot de
slotsom komen, dat zij bij elkaar 76
bladzijden voor deze gewestelijke
rapporten, dat is ruim een tiende deel
van het boek, hebben ingeruimd, dan
moet toch geconstateerd worden, dat
zij daar zeker de nodige aandacht aan
besteed hebben.
Voor de zorg waarmee beide "bezor
gers" van dit boekwerk (dr. P. J. Droog
lever en drs. M. J. B. Schouten) deze
uitgave hebben omringd, kan ik niet
anders dan lof hebben. Voor historici
en andere onderzoekers die Neder-
lands-lndië of Indonesië als hun spe
cialisme kiezen, is dit boek, ja deze
(lees verder volgende pagina)
20
