K.PM.-schepen die verloren gingen
'Op 22 februari 1 941 ging het eerste schip door oorlogsgeweld ten onder: de "Rantaupandjang" werd in de Indische Oceaan,
Noord-Oostelijk van Madagascar door een Duits oorlogsschip tot zinken gebracht en de opvarenden gingen naar een
gevangenkamp in Duitsland.
Gedurende dat jaar 1 941 werd het steeds duidelijker, dat ernstig rekening gehouden moest worden met de mogelijkheid, dat
Japan zijn oorlogsdreiging tot Nederlandsch-lndie zou uitstrekken. De organisatie van het bedrijf werd hierop ingesteld, zowel
aan boord der schepen als aan de wal. Op 8 december viel de niet onverwachte slag: vroeg in de ochtend deed de stem van
Gouverneur-Generaal Tjarda van Starkenborch Stachouwer aan de bevolking van Nederlandsch-lndië kond, dat dit land zich
moest beschouwen als in staat van oorlog met Japan. De K.P.M. was onmiddellijk volop betrokken bij het krijgsgewoel, schepen
en opvarenden vatten zonder verwijl hun oorlogswerk aan en vervulden met grote krachtsinspanning de dubbele taak het
economische leven van de archipel voortgang te doen vinden en de voor de oorlogsvoering onmisbare hulp te verschaffen.
Gedurende de eerste drie maanden van de oorlog ging een aanzienlijk aantal schepen verloren, lieten vele opvarenden op zee het
leven en openden de poorten der gevangenkampen zich voor grote aantallen leden van varend en walpersoneel. Gelukkig kon
een aantal schepen, waaronder de meeste grote eenheden, tijdig het strijdtoneel in de Indische wateren verlaten en zich
overeenkomstig de instructies van de Regering te Londen scharen bij dat deel der Nederlandse koopvaardijvloot, dat ons land
tijdig verlaten had om zich aan te sluiten bij de handelsvloten der overige Geallieerden.
Opvarenden en walpersoneel hebben helaas in ruime mate hun tol moeten betalen aan de krijg; enige honderden
bemanningsleden en bijna tweehonderd leden van het walpersoneel van verschillende landaard lieten als slachtoffers van de
oorlogshandelingen het leven. De gehele K.P.M.-gemeenschap gedenkt met weemoed deze medewerkers, die het hoogste offer
brachten, dat van hun leven."
Tot zover enkele citaten uit het Voorwoord van mr. D. A.
Delprat (toen voorzitter van de Raad van Bestuur der K.P.M.) in
het (antiquarisch) boek "De K.P.M. in oorlogstijd" geschreven
door ir. H. Th. Bakker. We hebben deze citaten aangehaald als
inleiding bij onderstaande lijst van K.P.M.-schepen die in de
oorlog verloren gingen. Namen van schepen die bij menigeen
herinneringen zullen oproepen. Schepen, die oorspronkelijk
als verloren moesten worden beschouwd, doch na de capitula
tie van Japan werden teruggevonden en weder aan de vloot
konden worden toegevoegd, zijn niet in de hierna volgende
lijst opgenomen. Verloren gegane schepen,die werden terug
gevonden of gelicht konden worden, maar voor reparatie niet
meer in aanmerking kwamen, zijn echter wel vermeld.
m.s. "Alfoer" werd 7 maart 1942 op order van de Marine
autoriteiten te Tjilatjap vernield,
m.s. "Asahan" is vóór de capitulatie van Java te Tjilatjap verbrand
en gezonken.
m.s. "Banjoewangi" werd 6 april 1 942 door een Japans eskader
tot zinken gebracht in de Golf van Bengalen nabij Vizagapatam.
s.s. "Bantam" werd 28 maart 1943 in de Oro-baai in brand
gebombardeerd en aan de grond gezet. Het schip werd later
geborgen en 1 2 november 1 943 te Sydney binnen gesleept,
28 mei 1945 aan assuradeuren geabandonneerd en door
deze tot zinken gebracht,
s.s. "Barentsz" is 5 maart 1942 te Tjilatjap in brand gebom
bardeerd en verloren gegaan,
m.s. "Batak" werd gedurende de Japanse bombardementen op
Soerabaia 1 maart 1942 zwaar beschadigd en in een dok
geplaatst. Tengevolge van een bomtreffer kapseisde het dok
en zonk het m.s. "Batak".
m.s. "Batavia" werd 6 april 1942 door vijandelijk geschutvuur in
deGolf van Bengalen tot zinken gebracht,
s.s "Belawan" werd 2 maart 1 942 op order van CZM ter rede van
Soerabaia tot zinken gebracht,
m.s. "Bengkalis" werd 2 maart 1942 ter rede van Soerabaia op
order van CZM tot zinken gebracht,
s.s. "Benkoelen" werd 9 januari 1942 door een onderzeeboot
in de Javazee tot zinken gebracht,
m.s. "Beroemoen" (rivier m.s.) werd vóór de Japanse bezetting
van Palembang door een vernielingsploeg aldaar tot zinken
gebracht.
s.s "Berouw" strandde 20 februari 1942 nabij Semarang.
s.s. "Bintoehan" werd 1 maart 1942 door een Japans oorlogs
schip aangehouden en kreeg opdracht naar een haven op
Bali te varen. Een prijsbemanning werd niet aan boord
geplaatst. Na gehouden scheepsraad werd het schip 3 maart
door de eigen bemanning tot zinken gebracht ongeveer 50
mijl Zuid van Noesa Baroeng (be-Z. Oost-Java).
m.s. "Boelongan" is 28 januari 1942 tengevolge van bombarde
ment gezonken in de Boengoes Baai bij Padang.
s.s. "Buyskes" werd 27 januari 1942 te Emmahaven door
bombardement uit de lucht vernield,
s.s. "Camphuys" werd 9 januari 1 942 door een onderzeeboot in
de Javazee tot zinken gebracht,
m.s. "van der Capellen" werd 6 april 1 942 in de Golf van Bengalen
door Japanse bommenwerpers tot zinken gebracht,
s.s "van Cloon" werd 7 februari 1942 in de Javazee door een
Japanse onderzeeboot getorpedeerd,
m.s. "Cremer" strandde 5 september 1943 op St. Bees Island
(N. Queensland) en ging verloren,
m.s. "Dajak" is vóór de capitulatie van Java te Tjilatjap uitgebrand
en middendoor gebroken,
s.s "van Diemen" werd 2 maart 1 942 op order van CZM te Soera
baia tot zinken gebracht,
s.s. "Duymaer van Twist" werd 4 maart 1942 door Japanse
oorlogsschepen aangehouden en naar Makassar opgebracht.
Aldaar is het schip 14 mei 1 945 tengevolge van geallieerde
bombardementen gezonken. (De "Duymaer van Twist" was
2 maart 1942 van Tjilatjap naar Australië vertrokken.)
s.s. "Elout" ging 28 januari 1942 te Emmahaven door bombar
dement uit de lucht verloren,
s.s. "Generaal van der Heyden" en s.s. "Generaal van Swieten'
Beide schepen zijn 14 april 1944 zwaar beschadigd en
daarna verbrand als gevolg van een explosie aan boord van
een te Bombay liggend schip, dat met munitie was beladen,
s.s. "van Heemskerk" is 1 4 april 1 943 in Falls River (Milne Baai)
door bombardement verloren gegaan,
s.s. "van Imhoff" werd 19 januari 1942 door een Japanse
bommenwerper in de Indische Oceaan, be-W. Sumatra, tot
zinken gebracht,
s.s "s "Jacob" werd op 8 maart 1943 nabij Milne Baai door
Japanse bommenwerpers tot zinken gebracht,
s.s. "Kidoel" is 7 maart 1942 tijdens bombardementen te Tjilatjap
in brand geraakt en gezonken,
s.s "de Klerk" werd 5 maart 1942 te Tandjong Priok tot zinken
gebracht.
s.s. "van Lansberge" is 4 februari 1 942 ten Zuiden van Makassar
door Japanse vliegtuigen in brand gebombardeerd en
gezonken.
s.s. "Lematang" is 23 januari 1942 te Belawan Deli tijdens een
luchtbombardement gezonken,
s.s "Ie Maire" vertrok 1 maart 1 942 van Tjilatjap naar Australië.
Nadien werd nimmer meer iets van het schip vernomen,
m.s. "Majang" is 1 5 februari 1 942 in Straat Banka in handen van
de vijand gevallen. Schip is later in Japanse dienst verloren
gegaan.
m.s. "Makassar" werd 15 februari 1942 nabij Banka door een
Japans oorlogsschip aangehouden. De gezagvoerder deed
de machine onbruikbaar maken, de buitenboordskranen
openen en de bemanning in de boten plaats nemen om zich
in veiligheid te stellen. De gezagvoerder stak de "Makassar"
daarna in brand en ging zelf met zijn schip ten onder,
m.s. "Mampawa" werd 6 maart 1942 op order van de Marine
autoriteiten te Tjilatjap tot zinken gebracht. De Japanners
hebben het schip later gelicht en in de vaart gebracht, doch
na terugvinden eind 1 945 bleek de "Mampawa" het repareren
niet meer waard te zijn.
m.s. "Mandar" is 4 maart 1942 te Tjilatjap tengevolge van
vijandelijk bombardement beschadigd. De Japanners heb
ben het schip later weer in de vaart gebracht en het is 1 0 juni
1944 door geallieerde actie in de Chinese zee verloren
gegaan.
m.s. "Manipi" is 4 maart 1942 ter rede van Tjilatjap gezonken,
18
