GEIEZEN.
JAKARTA/BATAVIA
Het centrum van het Nederlandse koloniale rijk in Azië en zijn cultuur
historische nalatenschap.
In de reeks Cantecleer kunstreisgidsen is onlangs bovengenoemde schitterende
gids verschenen, die in 343 pagina's een zeer uitgebreid overzicht biedt van de
boeiende cultuurhistorische nalatenschap uit de Nederlandse koloniale tijd, zoals
die thans in Jakarta nog te vinden is. Deze heeft zich in een tijdperk van meer dan
drie eeuwen ontwikkeld in Batavia, de toenmalige hoofdstad van het Nederlandse
koloniale rijk. Van een kleine handelspost groeide Batavia uit tot de millioenenstad,
die zij nu is. Zoals deze gids laat zien, is er van die koloniale erfenis nog heel veel
overgebleven, zowel uit de V.O.C. tijd als uit de 1 9e en 20e eeuw. Het eerste deel
van het boek geeft een overzicht van de geschiedenis van de stad en de
ontwikkeling hiervan in de loop der tijden.
De geschiedenis van het tegenwoordige Jakarta gaat terug tot minstens de 1 2e
eeuw toen hier voor het eerst een nederzetting was, Sunda Kelapa geheten, die in
1 527 door Bantam werd veroverd en toen werd herdoopt in Jayakarta (de "stad
van de Volledige Overwinning"). De datum van deze verovering, 22 juni wordt
tegenwoordig gevierd als de verjaardag van de stichting van Jakarta.
Op 30 mei 1619 werd Jayakarta bij de inneming door J. P. Coen geheel verwoest
en op de puinhopen werd het nieuwe Batavia gebouwd.
In de jaren 20 van deze eeuw, toen het
koloniale verleden van Batavia een brede
belangstelling kreeg, werd een begin
gemaakt met het behoud en onderhoud
van historisch belangrijke gebouwen.
Veel van dit werk ging weer teniet tijdens
de Japanse bezetting en de revolutietijd.
In de regeerperiode van president Soe-
karno was er weinig of geen aandacht
voor de monumenten uit de koloniale tijd.
Er ging toen ook veel verloren, o.a.de
Amsterdamse poort (het laatste restant
van de ingang van het oude kasteel) die
werd afgebroken terwijl de meeste land
huizen uit de compagniestijd ook verloren
gingen.
Het gouverneurschap van Ali Sadikin
(1968-1979) bracht een hernieuwde
belangstelling voor de Nederlandse cul
tuurhistorische erfenis en hij nam het
initiatief tot het groots opgezette herstel
van de historische benedenstad, die na
1972 werd uitgevoerd en waarbij talrijke
belangrijke historische gebouwen werden
gerestaureerd en voor het publiek toe
gankelijk gemaakt, zoals het oude stadhuis,
het museum Wayang, de Uitkijk en West-
zijdse Pakhuizen. In 1 987 werd de oude
Stadsschouwburg gerestaureerd.
In het tweede deel van de gids worden de
verschillende routes door de stad en de
bezienswaardigheden, die men op deze
routes aantreft, beschreven. Allereerst de
Kota of Benedenstad, dat het oudste deel
van het Batavia uit de Compagniestijd
vormt en dat nog veel kenmerken bezit
(o.a. het oorspronkelijke, rechthoekige
stratenplan) uit de begintijd. Oude woon
huizen uit de V.O.C.-tijd vindt men aan
Kali Besar, die nog het karakter van een
Nederlandse stadsgracht heeft bewaard.
Het hoogtepunt van het stadsbeeld in de
Kota wordt gevormd door het prachtig
gerestaureerde Stadhuisplein met het
oude Stadhuis (gebouwd in 1 707-1 71 0
en het meest indrukwekkende en best
bewaarde bouwwerk uit de V.O.C.-tijd),
waar het Historisch Museum van de stad
Jakarta is gevestigd.
In de onmiddellijke omgeving ervan ligt
ook het Wayang-museum (het vroegere
Stedelijk Museum van Batavia), dat een
zeer bezienswaardige wayang-collectie
bevat.
Op een binnenplaats (waar vroeger de
Hollandse kerk stond) bevindt zich een
gedenkplaat met het graf van Coen en
fraaie grafstenen van andere G.G.'s uit de
oude, afgebroken kerk.
In de Kota vindt men ook nog oud-
Hollandse huizen, pakhuizen, de Uitkijk
en de Compagnieswerf. Een bijzondere
bezienswaardigheid is de Portugese
Buitenkerk (de kerk van de Mardijkers),
de enige kerk uit de compagniestijd in
Jakarta, die bewaard is gebleven en waar
men o.a. het graf vindt van G.G. Zwaarde-
croon en welgestelde Mardijkers. Iets
voorbij de Portugese Buitenkerk lag het
beruchte gedenkteken van Pieter Erner-
veld, dat in 1 985 werd overgebracht naar
Taman Prasasti, het voormalige Europese
kerkhof Tanah Abang.
Een tweede route voert door het voor
malige Weltevreden en omgeving (Jakarta
Pusat). Het buitenhuis van G.G. Reinierde
Klerk(1 777-1 780), ingesloten Hollandse
stijl en gelegen in een mooie tuin, vormt
voor de bezoeker een oase van rust in het
moderne Jakarta. Thans is er het Arsip
Nasional (Nationaal Archief) gevestigd.
De gebouwen in dit deel van de stad
dateren merendeels uit een latere periode
dan die in de benedenstad. De Stads
schouwburg, het vroegere Waterlooplein
(Lapangan Banteng) en omgeving met de
neo-gothische kathedraal, het "Witte
Huis" (Daendels' paleis, thans ministerie
van Financiën), de vroegere militaire
sociëteit Concordia, het voormalige
Volksraadsgebouw, nu ingericht als
nationaal monument onder de naam
Gedung Pancasila, waarSoekarnoin 1945
de beginselen van de Pancasila ontvouwde.
De neo-klassieke Willemskerk (Gereja
Imanuel) uit 1837 bevat de grootste
verzameling religieus Oudhollands zilver
werk in Indonesië. Het paleis Rijswijk
(Istana Negara) was een van de weinige
huizen die al voor de 1 9e eeuw langs
Rijswijk stonden, het was oorspronkelijk
een landhuis. Erachter ligt het in 1879
gebouwde Istana Merdeka (paleis Konings
plein), waar in 1 949 de ondertekening
van de souvereiniteitsoverdracht plaats
vond.
Een bezoek waard is zeker ook Taman
Prasasti (het park van de gedenkstenen),
dat een gedeelte van het oude Europese
kerkhof Tanah Abang vormt en waar bij de
ruiming van het kerkhof de historisch
meest belangrijke en bezienswaardige
grafstenen werden herplaatst. Het is
tegelijkertijd een mooi wandelpark.
Behalve het graf van voor Batavianen
bekende kapitein Jas, vindt men er de
graven van verschillende G.G.'s en van
Olivia Raffles. Wie nog niet moe is van het
zien van al deze bezienswaardigheden,
kan nog een kijkje nemen in het Museum
Nasional (het voormalige museum van
het Bataviaasch Genootschap van Kunsten
en Wetenschappen), die o.a. Compag
nieskamers en een schatkamer bevat met
een schitterende verzameling gouden en
zilveren traditioneel-lndonesische kunst
voorwerpen, voornamelijk sieraden en
hoogwaardigheidstekenen, naast collec
ties volkenkunde en prehistorie en
vroege historie van Indonesië.
De derde route voert langs de zeven
Oudhollandse landhuizen, die de wel
gestelde burgers van Batavia in de late
1 7e en 18e eeuw lieten bouwen om de
benauwd geworden stad te ontvluchten.
De rondgang door Jakarta wordt besloten
met een uitstapje naar de eilanden in de
baai van Jakarta, waar naast het bezoek
aan overblijfselen uit de V.O.C. tijd (fortifi
caties en een oud kerkhof) op sommige
eilandjes (met name Pulau Bidadari en
Pulau Ayer) gelegenheid is tot strand-
vermaak en een maaltijd.
De gids Jakarta/Batavia, met talrijke foto's
(in kleur en zwart/wit) besluit met een
hoofdstuk Praktische Informatie (o.a.
adressen van ambassades en consulaten,
eten en drinken, feestdagen, fooien, geld
en bankzaken, gidsen, inreis- en verblijfs-
formaliteiten, omgangsvormen, telefoon-
telegraaf- en postverkeer, uitgaansleven
en verkeer en vervoer).
De in historie geïnteresseerde toerist zal
bij zijn bezoek aan Jakarta veel plezier
beleven aan deze gids.
CH.M.
Jakarta/Batavia, het centrum van het
Nederlandse koloniale rijk in Azië en
zijn cultuurhistorische nalatenschap
- door Drs. J. R. van Diessen. Prijs
f 52,50, porto f 5,50.
17
