Passanten in de tijd
ORIENT TRAVEL BV
Ruim dertig jaar na de bevrijding was er voor het eerst een tentoonstelling van
allerlei artikelen die door Nederlanders in de Japanse kampen gemaakt waren:
tekeningen, gebruiksvoorwerpen, handwerken, praktisch zonder materiaal en
zonder gereedschap gemaakt.
Op een rustig uur in de middag ging ik er heen. Het was er zó stil, dat ik dacht, dat
het museum gesloten was. Ik ging er heel alleen rond. Er was niemand anders
behalve de suppoost.
Op m'n gemak liep ik langs alle uitge
stalde voorwerpen. Het trof me, dat de
ideeën van zulke wijdverspreide kampen
klaarblijkelijk met elkaar overeen kwa
men. Zo waren er bijvoorbeeld in ver
scheidene kampen op Java, Sumatra en
Borneo precies dezelfde kleedjes ont
staan met geborduurde handtekeningen.
Alleen de namen verschilden.
Hetzelfde was het geval met de kunstig
bewerkte etensblikken of klapperdop
pen. Het pannetje van Oliemans, waar
de heer van Heekeren een boek aan
wijdde, moet er zeker ook bij geweest
zijn. Verder waren er de tot uiterst fijne
beeldhouwwerkjes geschapen kenarie-
pitten, afkomstig uit heel verschillende
mannenkampen. Allen anders, maar wel
elk met hetzelfde oneindige geduld
gemaakt, enkel met een zakmes, of
spijker en steen als gereedschap.
Ik had er zelf zulke prachtige gezien,
indertijd op Pakan Baroe, waar wij, na
de bevrijding, een paar dagen in een
transitkamp op een vliegtuig moesten
brengen. Een van de ex-krijgsgevan
genen van de Pakan Baroe-spoorweg
had ons daar zijn bijzondere voorraad
kenariepitten laten zien. Zoals ook deze
op de tentoonstelling, hoewel ik tever
geefs naar zijn naam in de collectie
zocht.
Ik nam uitvoerig de tijd om alles te
bekijken. Telkens kreeg ik schokjes van
herkenning: precies zo'n boomschors
schilderijtje had ik immers zelf nog van
een kampgenote in mijn bezit, en net
zo'n geborduurd medaillonnetje aan een
veterband als ketting, en zo'n gehaakte
bladwijzer met kampattributen onderaan
bungelend. De uitwerking was wel an
ders, maar de ideeën waren precies
hetzelfde. Ik wist ook weer precies hoe
de koffie-santen smaakte nu ik die kamp-
mokken daar zag, melkblikjes en klap
perdoppen. En daar had je warempel
één van de voorboden van de latere
tentenschorten, waar kampeerders zo'n
gemak van kunnen hebben. Vindingrijke
vrouwen hadden die opbergzakken
reeds lang geleden uitgevonden om
hun schamele boeltje in weg te stoppen.
Langzaam liep ik verder langs de vitrines.
Onwillekeurig zochten mijn ogen naar
bekende namen of klanken. En ja, daar
was dan eindelijk iets, dat gemaakt was
in de Boei te Padang, toen dat nog het
mannenkamp was. Later waren de man
nen naar het hart van Sumatra getrans
porteerd, naar Bangkinang. Toen werd
de Boei een plaats voor de vrouwen en
kinderen. Ik kon me die tocht nog zo
goed voor de geest halen, zoals we daar
vanuit het Missiecomplex, waar éérst
het vrouwenkamp was, de poort uitgin
gen, al die vrouwen en kinderen, bepakt
en gezakt, sjorrend en sjouwend met
hun ba rang, de weg op langs het strand
tot aan de boei, de gevangenis die aan
zee lag.
En de heiho's maar aan het opjagen:
"Ajo, lekas, lekas", terwijl de Japanse
commandant heen en weer reed en
telkens vanuit zijn auto in het voorbij
gaan naar ons schreeuwde. En toch
was er nog een heel prettige gewaar
wording bij deze kampverhuizing te
voet, namelijk de zeewind, die we toen,
na de voorgaande gevangenschap, als
een zucht van de verre vrijheid ervoeren.
Het was of ik daar in het schoolmuseum
nu wéér die Padangse zeelucht kon
ruiken, toen ik geboeid keek naar de
artikeltjes uit dat mannenkamp: poppe-
meubeltjes heel knap van bamboe ge
maakt. En ik herinnerde me vaag de
gezichtjes van de meisjes Sulsters toen,
voor wie ze gemaakt waren, want hun
gezin en het onze hebben later onze
tampats naast elkaar gehad, toen ook
ons vrouwenkamp na nog een kamp
verhuizing, in de rimboe bij Bangkinang
terecht gekomen was.
Ineens merkte ik, dat ik niet meeralleen
in deze ruimte stond. Er was, door mij
onopgemerkt, een heer binnengekomen
die nu ook speurend naar namen zocht.
Omdat wij daar met z'n tweeën stonden
moest hij onwillekeurig zijn blijdschap
van herkenning met mij delen. Hij wees
naar een tekening. "Daar ben ik ook
geweest". Ik keek nauwkeuriger toe.
"Hé, Pakan Baroe! Ook aan die spoorlijn
gewerkt?"
"Ja zeker".
"Wij hebben ook nog een paar dagen in
Pakan Baroe doorgebracht, na de bevrij
ding".
"In welk kamp hebt u dan gezeten?"
wilde hij weten.
"We kwamen oorspronkelijk van Pa
dang" antwoordde ik. "Van het nonnen
klooster naar de Boei en toen verder
naar Bangkinang tot het einde toe".
"Bangkinang?" riep hij verrast uit. "Daar
zijn wij met een krijgsgevangen trans
port langs gekomen. We waren er niet
op bedacht dat daar nog een vrouwen
kamp zou zijn. Het was een totale ver
rassing toen wij die vrouwen en kinderen
daar zagen..."
"Boven de schutting uit geklommen"
vulde ik lachend aan.
"Ik zat in de eerste wagen van het
convooi" vertelde hij verder, "...en we
konden alleen maar met open mond
zitten kijken, hadden in geen jaren meer
vrouwen gezien. We hadden niet eens
het besef om te groeten of iets te
zeggen, zo overdonderd waren we. En
je was er in een flits weer voorbij..." Ik
knikte, want ik zag alles weer vóór'me.
"Dat moet in juni of juli '44 geweest
zijn" zei ik. "We stonden met z'n allen
tegen die schutting opgeklauterd, in
een mum van tijd, zodra het bekend
werd, dat het een mannentransport be
trof. Hoe wéét je zoiets zo gauw in zo'n
situatie... De Jap was doodsbenauwd
dat die schutting het zou begeven. Hij
wiebelde ook behoorlijk onder ons
gewicht. De Jappen trokken aan onze
benen en wij trapten van ons af. De
dames van ons hoofdbestuur kregen er
van langs omdat wij niet van die schut
ting af wilden komen. Toen hebben zij
voorgesteld dat wij buiten het kamp
vóór de schutting maar achter het prik
keldraad zouden blijven staan, zodat de
schutting in tact zou blijven. Ze garan
deerden de Jap dat niemand van ons
zou vluchten. En zo gebeurde het toen
ook. De rest van het convooi kwam
langzamer voorbij alsof de volgende
chauffeurs het aanvoelden, dat er wat
aan de hand was. Het waren Brits-
Indische chauffeurs en één wendde
(lees verder volgende pagina)
RETOUR BANGKOK va1.295,- ffMMN
RETOUR JAKARTA v af 1.795-
31-daagse verzorgde reis JAVA en BALI v.a. f3.670,— garantiefonds
REISGELDEN
RETOUR BALI v.a2.150,-!!!
RETOUR AUSTRALIË v.af 2.645 -
Singel 486 - 1017 AW AMSTERDAM
Tel. 020 - 23 74 84
Laan van Meerdervoort 291 DEN HAAG
Tel. 070 - 61 50 78
Rokin 52 - AMSTERDAM - Tel. 020 - 24 25 38
10
