'"Htm
Njai Dasima in de huiskamer.....
Bij mijn schoonouders in Kemajoran, hadden ze in de jaren lang voor de oorlog,
toen radio nog zeldzaam was en TV niet bestond, een pracht van een "His Masters
Voice" grammofoon; zo'n glanzend bruin houten meubel, met van onderen een
kast, waar de 78 toeren platen werden geborgen, en boven het mechanisme,
dat met een losse slinger kon worden opgewonden.
Veel eerder bezat de familie een nog
ouder apparaat, met zo'n grote hoorn
van bruin gelakt metaal; maar het
moderne toestel was zonder die hoorn.
Het geluid kwam vanuit openingen, die
met een tweetal kleine deurtjes konden
worden afgesloten, ledereen thuis hield
van muziek. Boven aan de grammofoon
had je het deksel, dat bij het spelen
open stond, je kon dan aan de binnen
zijde het merk zien, van een klein wit
hondje dat aandachtig zat te luisteren
bij de luidspreker, naar de stem van zijn
"master".
De platen werden afgespeeld met stalen
naalden, die je in de sound box (de
Naar een nader onderzoek uitwees,
bleek Si Wèm zelf geen schuld te heb
ben aan het ongeluk. De eigenlijke
schuldige, een afgunstig stuk onbenul
van een ander peloton, kon al vrij snel
aangewezen worden. Trots en nog
steeds vol leedvermaak over Si Wèms
sneven was de ellendeling loslippig
geworden en had losgelaten, hoe hij
met nog twee andere ellendelingen
tewerk was gegaan.
Vlak voordat Si Wèm aan zijn dodenrit
zou beginnen, hadden die twee hem
zodanig afgeleid, dat de hoofddader
gelegenheid kreeg om even met een
fietssleutel onder het zadel te morrelen
en dit een centimeter of anderhalf
hoger te zetten. Genoeg om Si Wèms
zitvlak tijdens de zijdelingse scheer-
vlucht niet rakelings onder de ijzeren
paal door maar er pal tegenaan te laten
knallen.
kinderen zeiden simbox) moest steken
en die telkens na twee platen moesten
worden vernieuwd.
De grammofoonplaten kwamen van de
firma Tio Tek Hong, op de Pasar Baroe,
of van een andere Chinese platenwinkel,
op Kramat, op de hoek van de Pasar
Senen in het oude Batavia. Het kopen
van platen was toevertrouwd aan Papa.
Als het "abis boelan" was (betaaldag)
dan bracht hij een stel platen mee, soms
een serie van wel 5 stuks, waarop dan
een heel toneelstuk was vastgelegd,
zoals bijvoorbeeld dat van Njai Dasima,
met de volledig gesproken tekst en alle
daarin voorkomende krontjong-liede-
Zo kwam een onverwacht einde aan de
korte carrière van een groot kunstenaar.
Si Wèm werd in engere kring nog wel
als zodanig gerespecteerd, maar tot een
optreden kwam het niet meer. Zelfs niet
voor een pakje zware Van Nelle en dat
was in die tijd van zelf gefiguurzaagde
schemerlampjes, nasi-goreng belazer
en moeders pannesponzen in de lekke
uitlaten van versleten tweedehands
bromfietsen toch een behoorlijk hono
rarium.
De naam van de dader hebben wij nooit
aan Si Wèm durven verraden, want als
Si Wèm goed kwaad werd, was hij nog
gevaarlijker dan een menselijke kanons
kogel. Dat had hij van zijn overgroot
vader.
Arnhem, Menno van Coehoomkazerne
1953.
ren. Ook een geliefd stuk was dat van
Genoveva, een buitengewoon roman
tisch spel uit oude tijden, waarnaar de
kinderen ademloos konden zitten luis
teren. Het oudste stuk op de platen was
dat van Siti Sanimbar, ook een heel
spannend gebeuren. En dan had je de
wajangstukken, met Javaanse muziek,
zoals de Ande Ande Loemoet, die meer
in de smaak van Mama lagen, en natuur
lijk hadden we alle bekende liedjes,
zoals Lief Java en de Terang Boelan.
In die tijd kende iedereen de namen van
de artisten, die op de platen hun stem
men hadden vereeuwigd, zoals de zan
geressen uit de Komedie Stamboel,
Miss Riboet, Miss Lee, Annie Landouw.
Er werd met spanning geluisterd en
volop genoten van het "gevoel" waar
mee de teksten werden voorgedragen
en men was verdrietig door het ach en
wee, wanneer er een ongelukkige ge
beurtenis werd voorgedragen. Dat er na
elke plaat een korte pauze viel heeft
nooit iemand als een nadeel gevoeld,
men wist niet beter. De kinderen ken
den hele gedeelten van de stukken uit
het hoofd, maar toch verveelde het hen
nimmer. Soms gingen hun lippen mee
bewegen, wanneer er naar de gesproken
tekst werd geluisterd, ze kenden het al
woord voor woord.
Wanneer Papa de grammofoon bedien
de, en dat deed hij op zijn eigen ernstige
bedachtzame wijze, dan gingen de kin
deren ervoor op de grond zitten om te
luisteren. Het was een heerlijk gebeu
ren en tijdens de muziek werd er niet
gesproken, iedereen volgde het stuk
met aandacht en pas na afloop van de
plaat werden opmerkingen uitgewis
seld, die hadden natuurlijk betrekking
op het stuk. Ze leefden er zo sterk in
mee, dat ze nooit genoeg woorden
konden vinden voor afkeuring van de
boze misdadiger, waarvan ze hoopten
dat die zijn straf niet zou ontgaan.
Het gebeurde een enkele maal, dat
Papa de veer niet strak genoeg had
opgewonden en dat het geluid lager en
lager werd en tenslotte helemaal weg
zakte in een diep gebrom, wanneer de
plaat tot stilstand kwam. Draaide Papa
de slinger weer, dan kwam het geluid
langzaam weeropgang, erg vreemd om
te horen hoe de stemmen weer hoger
werden.
Op een keer ging Papa even weg om
lucifers te halen voor zijn pijp, en als de
plaat intussen was afgelopen, dan
hoorde je het geruis van de draaiende
schijf telkens als: Chrrr, Chrrr, Chrrr
Die oude grammofoon, destijds een
mooi instrument en een kostbaar bezit
in het ouderlijk huis, maar nu nog slechts
een dierbare herinnering, die zo plotse
ling weer boven komt. In die tijd was
men lang niet zo verwend met allerlei
apparaten en voelde men zich heel
gelukkig en tevreden in de veilige ge
borgenheid van het ouderlijk huis
D.A.V.
1 1
