Zwervend door Portugal
blijf ik aan Indië denken
door C. A. HESHUSIUS
Neen, als ik in Portugal ben hoef ik niet te zonnebakken aan die nare drukke kust
van Algarve. Ik zwerf al jaren in de andere, meer stille delen van dat land, waar ik
geen kans heb mijn buurman uit Holland tegen te komen, en waar in de primitieve
eethuisjes de menu's nog in het Portugees zijn gesteld. Waar de mensen aloes'
zijn en het enorm waarderen als je poogt een beetje hun taal te spreken (o, ja,
natuurlijk gemengd met wat Spaans, Frans, Engels of zelfs Indonesisch), maar
tochDit voorjaar moest ik in een klein stadje een simpel hotelletje vinden
waarvan ik de naam van de straat gemakkelijk kon onthouden. Want het was de
Rua Vasco da Gama. Of de duvel er mee speelt, maar als je in het echte Portugal
rondzwerft, dan heb je de hele dag onwillekeurig Indië en Indonesië in je
gedachten. Je raakt dat beeld gewoon niet kwijt en ik wil hier proberen ook andere
Moessonlezers bij dit gevoel te betrekken.
Maar eerst die Vasco da Gama straat.
Men weet het, de naam van de Portugese
ontdekkingsreiziger die met een wrak
scheepje (daar heb ik zo'n grote
bewondering voor) al in 1 498 om Kaap
de Goede Hoop naar Indië voer en die
het ook nog kon névertellen. Enkele
jaren later begonnen de Portugese zee
vaarders in de Indische archipel verder
door te dringen.
Ze waren er al zo'n driekwart eeuw
voordat de eerste Hollanders er 1 596)
arriveerden.
Toen de Hollanders later de Oost stuk
jes bij beetjes in bezit namen, verdreven
zij de Portugezen niet alleen uit Indië
maar ook uit Malakka en Ceylon. Echter
de oostelijke helft van het eiland Timor
bleef in Portugese handen, totdat de
republiek Indonesia dit deel enkele
jaren geleden annexeerde.
Maar goed, trekkend door Portugese
binnenlanden - liefst in de vroege
zomer of zelfs nog eerder - overkwam
het mij doorlopend dat ik aan Indië werd
herinnerd. Ben je er een beetje gevoelig
voor, dan heeft het je goed te pakken.
En dat is helemaal niet zo verwonderijk,
want het is nauwelijks omstreden dat
de oude krontjongmuziek een duidelijke
Portugese oorsprong heeft. En nog
immer hoor je in Portugal liedjes die
hoewel niet helemaal krontjong, er toch
aan doen denken. Zitten de Molukken
ook niet vol met melodieën die
"ergens" een ver Portugees tintje
hebben; en hebben de zangers daar
soms geen Portugese familienaam?
In de stille landbouwgebieden van Por
tugal kun je op de pasars nog steeds
patjols krijgen. Als je zegt 'patjol', dan
kennen ze dat woord in origine, maar ze
gebruiken het haast niet meer. Je moet
je ook niet verbazen als je in Portugal
gewone sawahs ziet; ja, natte rijstvel
den met glibberige dijkjes of galangans,
net zoals in Indië. Waar vrouwen ook in
de nattigheid de jonge plantjes, zaai
lingen of bibit aan het uitpoten zijn.
Deze boerenvrouwen zijn dan op blote
voeten, met opgetrokken rok (sarong
zou je haast zeggen) en met een door de
felle zon heel erg getinte huid. Als die
padi rijp wordt, zijn ook in Portugal de
sawahs droog.
Op menig menu treft men rijst aan. Ja,
je moet daarvoor wèl uit de grote toeris
tencentra weg zijn en niet naar de petat-
met-biefstuk restaurants gaan en ook
niet erg trek hebben in de 'big mac' van
een zekere meneer Mac Donald.
Trouwens, men treft in de simpele eet
huisjes die ik bedoelde, ook vaak sambal
op tafel aan. Maar dan in kleine flesjes
en in wat vloeibare vorm. Maar ik ver
zeker u, echte sambal van tjabé's en
behoorlijk pedis ook! Menig gerecht
wordt er op een anglo met houtskool of
in een rasechte wadjan klaargemaakt.
En wat men niet al in Portugal op arang
roostert; vooral goedkope visjes. Maar
ook vlees van voordelige kwaliteit, saté
kambing en ajam panggang. Verbaas je
ook niet dat daar met bamboe-waaiertjes
druk wordt gekipast. En dan ruikt het
alsof je in Indonesië de Madoerese
saté-man op je erf hebt binnengeroe
pen.
Aangezien Portugal ook verderweg in
Azië koloniën had (en zelfs nu nóg), zie
je in menig Portugese stad een Chinees
restaurant. Maar dan wel écht Chinees
hoor. Schotels met andere namen, want
wat bami en loempia heet dat weten ze
niet, maar het is wel lekker. Beterdan bij
menig zogenaamde Chinees in ons land,
waar bijna alle smaken verhollandst
zijn. Chinese motieven zie je in Portugal
zelfs ook vrij veel op eenvoudig aarde
werk en porcelein van de markt of
warenhuis.
We weten dat het voormalige Portugese
koloniale rijk zich uitstrekte over heel
Brazilië en nog zeer kort geleden vooral
over diverse stukken van Afrika: meest
bekend zijn de grote gebieden Guinee,
Angola en Mozambique. In Portugal zie
je dan ook om die reden veel geïnte
greerde gemengdbloedigen lopen;
zeker is dat in de havensteden en vooral
Lissabon. De meesten van hen komen
zichtbaar uit Afrika (geen wonder, daar
waren de grootste overzeese gebieds
delen), maar ook herhaaldelijk kwam ik
er mensen tegen waarvan je zou zweren
dat ze zo uit ons vroegere Indië kwamen;
geen wonder na al die eeuwen verblijf
op Timor!
Trouwens het hele Portugese volk is als
geen ander doordrenkt met het koloniale
verleden. Want toen in 1 975, door de
politieke nasleep van de "Anjer-Revolu-
