Emoties en Mijmeringen
Moesson van 1 5 november 1 989 is versierd door een voorplaatfoto die tot
fantaseren uitnodigt en bevat een tweetal artikelen, die bij mij nogal wat emoties
hebben losgemaakt. Geen emoties van heftige aard, neen, maar toch wel diep
genoeg, dat ik dagenlang bezig was met het verklaren en verwerken ervan.
Op de foto herkende ikdirektde Indische
Oma, die met haar zoon door haar eigen
levend verleden loopt. "Adoe Lex, kijk
dan toch, die waringin waaronder je
altijd speelde staat er nog steedswat
is hij mooi geworden. Jammer ja, dat ze
die manggabomen gekapt hebben.
Vooral de golek was lekker voor roedjak,
maar je moest de mangga wel eerst met
zout wassen om de getah weg te
halenEn zo zal het gesprek voort
gekabbeld hebben. Over toenOma's
bron van herinneringen overlopend van
de voor-oorlogse tijd naar de onafwend
bare verwoesting van haar eigen veilige
en dierbare wereld, toen de Jappen
kwamen. Naarmate ze ouder werd in
Nederland kwam er een gevoel van
berusting over haar. Het gezin had zich
aangepast aan de Nederlandse omstan
digheden en Paatje had het niet eens zo
slecht gedaan; was geëindigd als boek
houdervan een speelgoed handel. Maar
sinds hij er niet meer was begon dat
gevoel van teruggaan weer te zeuren.
Waarom was ze eigenlijk weggegaan?
"Je kon toch niet anders! Ik was veel
liever in Indië gebleven, maar zelfs de
Indonesiërs waren niet vriendelijk meer
tegen onsja, nu zijn ze weer dezelfde
lieve mensen van vroegerEn dan
komt er een betoog over de vele be
dienden, die Oma bij haar dagelijkse
werk hielpen.
Tijdens de bezetting veranderde de zo
vertrouwde maatschappelijke structuur.
De voor-oorlogse standsverschillen
werden wel zo lang mogelijk in stand
gehouden maar toen uitzicht op spoe
dige afloop van de oorlog ijdel bleek,
werden de sociale muurtjes gauw ge
slecht. Men moest de oorlog zien door
te komen om man en zoon weer lief
hebbend in de armen te kunnen sluiten.
Indo vrouwen en kinderen werden, in
principe, niet geïnterneerd door de
overheerser. Een enkele vroeg vrijwillig
geïnterneerd te worden met de totok
vriendinnen. Uit solidariteit? Uit angst
voor represailles later? Al vroeg werd
door een enkeling ingezien, dat 'buiten
het kamp blijven' kon worden uitgelegd
als passief collaboreren met de vijand.
Tenminste kon het stigmatiserend wer
ken als je niet in het kamp terecht was
gekomen. Je zou misschien wel van
'heulen' verdacht kunnen worden
"Ach jongen, wij hebben altijd genoeg
te eten gehad, al was het maar rijst met
tempe en sambal. Ik maakte allerlei
koekjes en verkocht ze langs de deuren
ook heb ik wel eens sokken gebreid
voor de Jappen, je weet wel, die met de
grote teen d'r uit. Die werden dan
opgehaald door tante Jetty, die ze dan
weer aan de Jap verkochtneen, de
Jappen zijn nooit bij ons thuis geweest.
Wat hadden ze bij ons te zoeken, een
zwoegende moeder met twee zoontjes,
jij was nog maar 9 en Robbie 7. Geluk
kig had ik geen opgroeiend meisje in
huis, want die families kregen het soms
heel moeilijk. Om de haverklap lastig
gevallen door Jappen. Lientje was toen
net 1 4 geworden en ze was wat je
noemt een 'beauty'tante Jetty kreeg
het op haar zenuwen als ze slerot-slerot
van de Jappensloffen over het grind
hoorde. Gelukkig maar heeft ze het
telkens goed kunnen opvangen
maar soms moest ze een Jap wel bin
nenlaten en dan dronken ze thee bij
haarzo vroeg een van hen hulp om
sokken te laten breien, tegen redelijke
betaling, de breikatoen werd door hen
geleverdSoms dacht ik of zoiets ook
heulen met de vijand genoemd kon
worden, maar Paatje zei later, toen hij
terugkwam, dat we toch niet anders
konden, we hadden geen geregeld in
komen en ook niet veel om te verkopen,
en ook later, dus na de oorlog, leek
niemand er aanstoot aan te nemen."
Eenmaal in Nederland werd hetal gauw
duidelijk dat tienduizenden Nederlan
ders ook voor de bezetter gewerkt had
den, bijvoorbeeld bij de politie of als
ambtenaar bij 't Rijk of Gemeente. Ze
bleven gewoon hun voor-oorlogse werk
doen. Eigenlijk zijn ze er nu, na zoveel
jaren nog niet helemaal uit waar de
grens van collaboreren met de vijand
moet liggen. Gemakkelijk zijn die geval
len die kunnen worden aangemerkt als
'oorlogsmisdaden', maar ook daar heb
je kleine en grote onder. Zelfs onder de
grote zijn er nog vele die hun gerechte
straf ontkomen zijn, omdat ze op tijd
geëmigreerd zijn, naar Duitsland of
ergens in Zuid-Amerika. En zijn er niet
velen de dans ontsprongen, omdat ge
tuigen tegen hen niet meer te vinden
waren?"Daarom jongen, doet het
pijn dat na zo'n lange tijd er nog steeds
mensen verhalen opschrijven over de
oorlogstijd en daarin mensen beschul
digen van heulen met de Jap, zonder
dat ze daarvoor harde bewijzen hebben.
Als ze die hadden waren ze er toch al
lang mee gekomen. Waarom zouden ze
dat doen, ja?Misschien om hun
verhaal interessanter te maken? Of om
zichzelf er nog beter door af te schil
deren?
De wandeling door de tuin van het
vroegere huis is ten einde. Oma gaat
nog even naar binnen om de huidige
bewoners, een vriendelijk Indonesisch
middenstanders echtpaar te danken
voor de gastvrijheid. De tevoren uitge
wisselde namen en adressen worden
nog even doorgenomen en dan wordt
er afscheid genomen. "Als u weer eens
naar Indonesië komt bent u van harte
welkom, u hoeft niet eerst te schrijven,
iemand van ons is toch altijd thuis. Maar
u kunt ook bij ons logeren ja, tegen een
kleine vergoeding, maar dan wel op tijd
schrijvenen Oma met zoon wordt
uitgeleide gedaan tot aan de straat,
waar een betja wordt aangehouden, die
naar het pension gedirigeerd wordt.
Als je oma zou vragen of ze de tuin
goed heeft bekeken, dan zal je merken,
dat haar wel allerlei veranderingen zijn
opgevallen, maar dat ze ju ist zo genoten
heeft van wat er nog stond van vroeger.
Die hebben haar herinneringen ontslo
ten en doen vertellen van toen....
"Waarom hebje deze dingen niet eerder
verteld Ma?", vraagt Lex wanneer ze
samen in de schuddende betja door de
hoog op zijn zadel zittende rijder door
het onmogelijk chaotsche verkeer wor
den geleid. "Ik weet niet, jamis
schien omdat wij weer even thuis zijn
daar in Holland lijken sommige zaken
zo anders dan hierZoonlief fronst
zijn wenkbrauwen even en denkt met,
een voor hem ongewoon gevoel van
tederheid: "Ze wordt al zo oud, we
zullen maar weer gauw sparen om weer
hier terug te komen, het doet haar zo
goed."
Misschien zijn het de sfeervolle winterse
dagen die zo vroeg over ons gekomen
zijn, die mij geconditioneerd hebben tot
het krijgen van emoties, die ik vertaald
heb in het bovenstaande verhaal. De
kou noopt tot het zoeken naar afleiding
binnenshuis en als je dan niet meteen
naar de TV knop grijpt, kan het wel eens
gebeuren, dat je begint te mijmeren
over alles en nog wat.
(lees verder volgende pagina)
5
