MENEER TE PAS
GE1EZEN
door RALPH BOEKHOLT
Toen ik het door Theo Joekes geschreven boek "Het vertrek" uit had, bleef ik zitten
met de vraag waarom de Indo in het boek "er zo slecht van af kwam", zo stereotype
was beschreven. Dat ik me die vraag moest stellen, deed helaas afbreuk aan het
leesplezier dat ik had gehad en vooral ook aan de voldoening om eens te hebben
kunnen kijken onder de hersenpan van een totok, i.e. Willem van der Steen, een van
de hoofdpersonen.
Maar die meneer Te Pas, de Indo in het verhaal, is die nu bewust zo neergezet of
zomaar. In ieder geval is daar bij mij die bijsmaak en die wordt alleen maar sterker
bij het besef dat "Het vertrek" in het jaar 1988 is geschreven en in 1989 is
uitgegeven, jaren waarin ook voor een schrijver van een historische roman
voldoende kennis voorhanden is om zich een meerzijdig beeld van de Indo te
vormen.
Dat er Indo's (hebben) bestaan als
meneerTe Pas iszekerwaar, maardeze
vaststelling is een dooddoener. Waar
het om gaat is dat óók Theo Joekes in
een zeer recente roman net als vele
anderen (ver) vóór hem niet anders kan
(of wil) dan een Indo neer zetten die
voldoet aan menig vooroordeel jegens
de Indo. Dat is de "pijn". Want ook
daarmee wordt eens te meer bewezen
dat vanwege desinteresse gebaseerd
op vooroordeel (hetgeen overigens wat
anders is dan discriminatie) nog altijd
minzaam laatdunkend wordt gedacht
over de Indo. De wil om te begrijpen dat
een Indo (vroeger èn nu) op menig punt
heel eigen denkt, voelt, ervaart en dus
is, kan een belanda nog steeds niet
opbrengen. En nog minder kan hij zich
voorstellen dat een Indo het op zijn
minst op prijs stelt dat hij in zijn denken
en voelen (zijn identiteit) gerespecteerd
wordt, en dat dit, wat heilig voor hem is,
niet wordt afgedaan met "jullie moeten
niet zo zielig doen".
Maar toch is "Het Vertrek" een onder
houdend en leerzaam boek. Dit laatste
omdat je (als Indo) door de verschillende
personages in het boek kunt leren hoe
over de Indo werd (en wordt) gedacht
en ook het waaróm. De verschillende
redenen waarom een Hollander anti
pathie tegen de Indo kan hebben,
worden door Joekes zonder omhaal
duidelijk naar voren gebracht. En die
verdienste dankt de auteur enkel aan
het feit dat hij ook een Belanda is die zo
denkt of zich kan voorstellen dat anderen
zo denken. Maar wat dezelfde auteur
zich niet kan voorstellen, is hoe een Indo
denkt, voelt en is. En omdat hij geen tijd
(en zin) heeft om zich daarin te verdie
pen, maakt hij maar gebruik van het
gangbare, sterotype beeld dat bestaat.
"Het Vertrek" iseen historische familie
roman (er komt nog een vervolg op).
Het verhaal is vrij eenvoudig: Willem
van der Steen, in Indië geboren als zoon
van een vooraanstaand B.B.-ambtenaar,
studeert vanaf zijn 1 2e jaar in Neder
land. Op zijn 25e is hij een in Leiden
afgestudeerd briljant jurist die maar te
kiezen heeft in welke richting hij een
even briljante carrière zal opbouwen.
In Karei Rigter van Delden heeft hij een
trouwe vriend en deze Karei zorgt ervoor
dat zijn zus Lucia Willem ontmoet en
dat uit die ontmoeting een huwelijk
voortvloeit.
De familie Rigter van Delden behoort
tot de Twentse industriële adel. Direkt
na hun huwelijk vertrekken Willem en
Lucia naar Indië, waar Willem via
schoonpapa een betrekking heeft ge
kregen in Semarang bij de K.P.M. Op
dat kantoor, waar meneer Te Pas als
oudste klerk werkt, is het een financiële
janboel vanwege fraude die de baas op
het kantoor heeft gepleegd. Daarbij is
deze baas, Kloosterboergenaamd, defi
nitief verworden tot alcoholist vanwege
zijn mannelijk onvermogen en de nym-
fomane neigingen van zijn vrouw. Hoe
de fraude precies in elkaar zit weet
intelligente Willem in een paar uur te
ontdekken en dat mede dank zij de
aanwijzingen van meneer Te Pas. Het
verhaal eindigt met een miskraam van
Lucia, the perfect lady.
"Schrijven is zorgen voor entertainment"
zegt Theo Joekes. En wie van dit
genre romans houdt, weet hij inder
daad 321 pagina's (aangenaam) bezig
te houden. Hoewel: op een gegeven
moment krijg je toch werkelijk zin om
het jochie Willem van der Steen, dat dan
wel een mooie opleiding heeft gehad
16
