De achtergevel van het huis van Reinier de Klerk in 1900.
Gouverneur-Generaal De Klerk liet het huis rond 1760 bouwen. Thans huisvest het
de archieven van de Republiek Indonesië.
(Uit: V.l. van de Wall, "Oude Hollandse buitenplaatsen, nr 49").
zamelijke taal (het Nederlands), gedeel
de kennis (Europese scholing) en gelijke
dagelijkse gewoonten (zoals het lezen
van een krant!) voor alle burgers met
Europese (of vergelijkbare) status. Zo
probeerde hij een bevolkingsgroep te
kweken die loyaal zou zijn aan de
Compagnie.
Maar met het vertrek van deze gouver-
neurs-Gerneraal worden hun maatrege
len teniet gedaan. En ook de Loge en
het Genootschap sterven een geluidloze
dood als hun initiator de kolonie weer
verlaat.
Waarmee pareerde de Mestiezencul-
tuur dit soort aanvallen? Waarom mis
lukten deze pogingen om de kolonie te
vereuropeaniseren?
Omdat zowel Van Imhoff als De Klerk
werden opgevolgd door gouverneurs-
generaal uit de "Aziatische" lijn, met
name Mossel en Van der Parra, die
straks nog ter sprake komen. De rege
ringselite in Batavia bestond nu eenmaal
uit een 'Europese' en een 'Aziatische'
fractie, die in de Hoge Regering stuiver
tje wisselen speelden om de macht. De
Aziatische fractie werd gesteund door
een hele samenleving die op Azië ge
richt was en niet op Europa. Die samen
leving had kennelijk geen behoefte aan
westerse wetenschap en westerse ge
heime religieuze rituelen, aan westers
onderwijs voor meisjes en voor Aziaten,
en ook niet aan een krant. De op Europa
gerichte lijn Van Imhoff-De Klerk had in
de kolonie geen maatschappelijk
draagvlak. De totoks die wel behoefte
aan westers vermaak en bezigheden
hadden, gingen na een poosje immers
altijd weer weg. Maar de voornaamste
reden van mislukken was wel dat nie
mand, vriend of vijand van de Mestie-
zencultuur, tornde aan haar wortels:
aan het stelsel van matrilineaire (via
vrouwen in stand gehouden) familie
allianties die in de koloniën de lucratieve
baantjes en dus de macht verdeelden.
Dat stelsel kapselde alle nieuw uit Euro
pa gearriveerde totoks zoetjes in. Om
politieke redenen, om carrière te maken
in 'de Oost', moest men daarin wel
meedraaien. Maar wie dat deed werd
langzaam aan Mesties in zijn kleding, zijn
voedsel, de keuze van zijn genotmid
delen, in zijn taalgebruik, in zijn (gebrek
aan) religie, in de keuze van zijn
(huwelijks) partner(s) en in de wijze
waarop hij zijn kinderen opvoedde. Via
de familie-allianties werd het persoon
lijke politiek (en andersom, zoals later
zal blijken), juist omdat de Heren XVII
alleen economische doeleinden hadden
en alle andere gebieden braak lieten
liggen. Ook Van Imhoff was zo Mesties
geworden, ook De Klerk, en zelfs
Rademacher met zijn twee Mestiezen-
huwelijken. Het familiestelsel was het
ultieme wapen waarmee de Mestiezen-
cultuur deaanvallen op haar heerschap
pij pareerde. Daardoor bleef de Mestie-
zenmaatschappij op de been, en bleef
de Mestiezencultuur dominant in de
kolonie.
De Mestiezencultuur
Hoe zag die Mestiezencultuur er eigen
lijk uit? Dat weet niemand precies. Een
opvallend kenmerk was namelijk dat de
meesten, de vrouwen, niet geletterd
waren, ook de elitevrouwen niet. De
mestiezencultuur was een orale cul
tuur met belangstelling voor muziek,
zang, dans, en houtsnijwerk, voor pop
pentheater en andere mondelinge litera
tuur zoals het verhaal. Er bestaan dan
ook geen door Mestiezen geschreven
bronnen over henzelf uit de VOC-tijd.
Alleen totoks hebben over Mestiezen
geschreven, en niet zo heel betrouw
baar. Want zij beschreven meestal niet
alleen, zij veroordeelden vooral: de over
dadige consumptie,de lage huwbare
leeftijd, de vreemde manier van zitten,
gehurkt namelijk of languit op een mat,
het geklit aan de bedienden, de genante
niet-Europese kleding en het gebrek
aan gratie waarmee Europese kleding
gedragen werd, het gebrek aan (Chris
telijke) godsdienst, het gebrek aan lees-
en schrijfvaardigheid, kortom: het ge
brek aan westerse beschaving. Europe
anen behoren zich te gedragen zoals in
Europa, was de gedachte daarachter.
De idee dat men er in de koloniën een
eigen cultuur op nahield kwam bij deze
totoks niet op.
Een ander kenmerk is de sterke Azia
tische oriëntatie van de Mestiezen
cultuur in de 1 8e eeuw. Als grootgrond
bezitter Michiels na een langere af
wezigheid weer terugkwam op zijn
landgoed Tjitrap, speelde de gamelan
ter verwelkoming, alle dorpshoofden
trokken in optocht langs, slavenorkes-
ten, topeng (gemaskerde dansers) en
troepen ronggèngs (danseressen) ver
maakten de aanwezige gasten met
muziek en dans. Michiels droeg altijd
Aziatische kleding, hij zat liever op een
mat dan op een stoel, hij at Aziatisch
voedsel en onderbrak zijn dag met een
siësta. Deze Michiels was geen import-
Europeaan, hij was een Mardijker. Hij
had officieel dus zelfs geen 'Europese
status'. Maar toch kunnen beschrijvin
gen als deze best gelezen worden als
beschrijvingen van een Mestiese leef
wijze. Want welvarende Mardijkers gin
gen met de koloniale top op voet van
gelijkheid om. Dat blijkt bijvoorbeeld uit
het feit dat Michiels dochter met een
hoge VOC-dienaar trouwde (en daarmee
de Europese status verkreeg!) De Mar-
dijkse levensstijl en die van andere wel
varende Aziatische groepen heeft diep
gaande invloed uitgeoefend op de Azia
tisch georiënteerde tak van de Mestie
zen. Op Gouverneur-Generaal Van der
Parra bijvoorbeeld, en op Gouverneur-
Generaal Mossel. De opvolgers van Van
Imhoff!
Rijkofarm, men was extravaganterdan
in Holland in dezelfde tijd. Ook daarin
was de kolonie Aziatisch georiënteerd.
De zogenaamde 'weeldewetten' uit
1 754 van Gouverneur-Generaal Mossel
zijn gemaakt naar Javaanse en Japanse
voorbeelden, niet naar Nederlandse. De
regelingen dienden niet om het uiterlijk
vertoon tegen te gaan, maar om deze in
overeenstemming te brengen met de
(lees verder pagina 7)
5
