BRIEVEN
OVER.
GEIEZEN.
PIONIEREN IN DE CULTURES
Nogmaals Kamodjang
BING TIAT OEN
"IN INDIË GEWEEST"
Harvey Thomson (1790-1837) op Java temidden van andere buitenlandse
ondernemers.
"Pionieren in de cultures" door E.M.C.
van Enk geeft een beeld van de wijze
waarop de ondernemingslandbouw
bestemd voor de export naar de wereld
markt in het begin van de 1 9e eeuw op
Java een aanvang nam.
Recentelijk werd een aantal "Brieven
boeken" gevonden van bekende in
Semarang gevestigde Britse handels
firma's, waardoor hun betrokkenheid
kon worden aangetoond bij deze vroege
beginperiode van de cultures.
De hoofdpersoon van het werk, is de
Schot Harvey Thomson, die bij de ver
overing van Java met de Britse troepen
was meegekomen en na de teruggave
van deze kolonie aan Nederland in 1 81 6
niet mee naar India terugkeerde maar
op Java bleef en zich als indigofabrikant
vestigde. Hij was zowel landhuurder in
Yogyakarta (1818-1824) als contrac
tant in Pekalongan onder het Cultuur
stelsel 1 828-1 836). Hij behoorde tot
de Britse pioniers die de weg baanden
voor de latere succesvolle ontwikkeling
van de cultures onder het Cultuurstelsel
en daarna.
Harvey
Harvey Thomson werd in 1790 in Aber
deen geboren en trad in 1 808 in dienst
van het leger van de Engelse East India
Company. In 1811 maakte hij deel uit
van het Britse expeditieleger dat op
Java landde en in korte tijd zonder veel
moeite het eiland op de Nederlanders
veroverde. In deze tijd deed Thomson
een eerste poging in Banten, waar hij
gelegerd was, indigo te fabriceren. Het
was ook in deze periode, dat Thomas
Macquoid, een vriend van Raffles, samen
met anderen de Pamanukan en Ciasem
landen kocht en er enige Engelse han
delshuizen werden opgericht.
In 1818 vestigde Thomson zich als
indigoplanter in Yogya, op het door hem
gehuurde land Rajawinangun, waar hij
later ook koffie verbouwde. Zijn vriend,
Nahuys van Burgst, de resident van
Yogya bevorderde de landverhuur aan
Europeanen ten behoeve van de ver
bouw van cultuurproducten.
Grote beroering bracht het besluit van
G.G. Van der Capellen van 1 823 om de
landverhuur te verbieden, een onver
standig besluit dat in vele opzichten
verreikende gevolgen zou hebben.
Nadat de schadevergoeding voor zijn
land was geregeld, vertrok Thomson in
1 824 naar Engeland.
Een tweede periode van ondernemer
schap in de cultures brak voor Thomson
aan, toen hij in 1828 toestemming
kreeg zich in Pekalongan te vestigen,
om de lang stilliggende indigo fabriek
Karangjati, die was geëxploiteerd door
zijn landgenoot Douglas, weer in werking
te stellen, in welk gewest ook Petel,
Davidson en Loudon zich met de indigo
teelt bezighielden. De opvolger van Van
der Capellen, Du Bus de Gisignies, wilde
door de aanmoediging van Europese
ondernemers de productie van cultuur
producten nieuwe impulsen geven. De
door Thomson verbouwde indigo op
Karangjati was van een zo uitstekende
kwaliteit, dat monsters ervan in 1 830
op een tentoonstelling in Brussel werden
getoond. De nieuwe contracten, die na
de invoering van hetCultuurstelsel door
G.G. Van Den Bosch met de onderne
mers werden afgesloten,werkten voor
dezen zeer nadelig en na enige jaren
werden de fabrieken door de regering
overgenomen en werd afgestapt van
werken met grote particuliere fabrieken.
Harvey Thomson overleed op 1 7 jan.
1 837 te Batavia, voordat hij zich voor
zijn voorgenomen vertrek naar Europa
had kunnen inschepen.
"Pionieren in de cultures" geeft talrijke
interessante details van het reilen en
zeilen uit de begintijd van de cultures, in
het bijzonder de indigo-cultuur, de
onderlinge verhoudingen en persoon
lijke achtergronden van hen die daarin
een rol speelden.
CH.M.
"Pionieren in de cultures" door
E.M.C. van Enk, 70 pag., met bijlagen,
annotaties, kaarten, verkrijgbaar bij
Boekhandel Moesson, prijs f 29,50,
porto f 2,50.
Kawah Kamodjang is onderdeel van het
vulkanencomplex van de Goenoeng
Goentoer 20 kraters), dus geen
"kleine krater van de Goenoeng Tjikoraj"!
Op de Tjikoraj is sinds zéér lange tijd
geen vulkanische werking meer, hij ligt
zeker een 3 5 km ten zuiden tegenover
de Goentoer!
Ik laat hierbij weten dat er sinds het
einde van de Japanse tijd geen hotel
(meer) gebouwd is. Dat zal ook wel niet
meer gebeuren! Vier maanden geleden
was ik nog op de plek waar het hotel tot
in deoorlog stond. Nu is hetdaargeheel
beplant.
In 1 926 deed mevrouw van Horck haar
"Hotel Kamodjang" over aan de heer
Hacks van Hotel Papandajan te Garoet
en werd het: "Hacks' Radiumhotel"
Kamodjang.
ERNST DRISSEN
Algemene kennisgeving
Op 77-jarige leeftijd overleed te Maui
Hawaii de Hoogedele Heer Professor
geboren 14-12-1912
te Modjokerto,
In leven Hoogleraar aan de Universi
teit Pajajaran te Bandung, later ge-
emigreerd naar de USA en Professor
aan het Mauana Olu College te Maui,
Hawaii.
Diep betreurd door:
Erna Oen
Rudy en Eugenie Oen-Bing
Carla en Guus Mauri-Oen
Ronald L. H. Oen
Ray K. H. Oen
Robby Mauri
John Mauri
De crematie heeft op 29-9-1 990 te
Maui - Hawaii plaatsgevonden.
Maria Dermout, H.J. Friedericy,
Beb Vuyk
Nogmaals onder de loupe.
Een schrijversprentenboek dat in
woord en illustraties aanvult wat
we nog over deze auteurs hadden
willen weten.
f 29,90, porto f 5,—.
20
