Herman Willem Daendels
in Amsterdam
Een bijzondere tentoonstelling.
TANTE NON's
INDISCHE SPEKKOEKEN
Tot 22 september a.s. kan men in het
Rijksmuseum te Amsterdam meer te we
ten komen over de loopbaan en levens
loop van de Hattemse patriot, Bataafs
militair en oud-Gouverneur-Generaal van
Nederlands-lndië, Mr. Herman Willem
Daendels.1762-1818)
De tentoonstelling is smaakvol ingericht
en bepaald niet saai
Men heeft er werkelijk alles aan gedaan om
Daendels, een langzamerhand
vrijwel vergeten Nederlandse historische
figuur, op frisse wijze te presenteren. Al
direct komt de museumbezoeker midden
in de late achttiende eeuw terecht; zo
hoort men Franse, revolutionaire liederen
en ziet men talloze meest Engelse spot
prenten van de patriotten. De meest uit
eenlopende archiefstukken over Daendels
worden getoond,zoals correspondentie,
acten, diploma's en manifesten die tegelij
kertijd iets vertellen over zijn loopbaan in
Europa, Indië en de Afrikaanse Goudkust,
het huidige Ghana.
Ook zijn vele fraaie schilderijen, waaron
der twee van Raden Saleh, en de diverse
patriotse vaandels en wapens te zien.
Aan het slot van de tentoonstelling kan
men naar een video-impressie kijken die
toont hoe Java's grote postweg er nu
uitziet.
Hier zal slechts in het kort worden inge
gaan op de drie Indische jaren van Daendels
(1808-181 I) aan de hand van het bij de
tentoonstelling behorende boek/catalogus.
Dit boek, dat een kleine tweehonderd
pagina's telt, is fraai uitgevoerd en geeft
zeer veel informatie over diverse aspecten
van Daendels' leven. Maar liefst elf specia
listen laten hun licht over hem schijnen;
drie van hen gaan uitsluitend in op zijn
Indische jaren.
drie weken; nadien slechts een week.
Over de aanleg van de postweg door de
donderde maarschalk, de toean besar
goentoer, bestaan vele mythen. Zo zou de
weg binnen een jaar tijd zijn aangelegd.
Stevens betwijfelt dat en merkt tevens op
dat men niet moet vergeten dat voor de
aanleg van de grote postweg grotendeels
van een reeds bestaand wegennet gebruik
Herman Willem Daendels
werd gemaakt. Alleen het postweg-traject
door de Preanger was echt nieuw. Wel liet
Daendels overal funderingen van de be
staande wegen verbeteren en ook werden
zij breder en daardoorgeschikter vooralle
vormen van vervoer. De uitvoering van de
postweg kostte het gouverment weinig
geld omdat Daendels de Javaanse regenten
met de aanleg belastte die daartoe hun
bevolking mobiliseerden. Over de wijze
waarop dit gebeurde, valt weinig te zeggen
omdat hierover archiefmateriaal ontbreekt.
Zo gaat de Amsterdamse historicus Theo
Stevens nader in op Daendels' inspannin
gen ten behoeve van de aanleg van Java's
grote postweg.
Met de aanleg werd vooral een strategisch
doel gediend; men wilde Java's defensie
verbeteren om de gevreesde Engelse invasie
af te wenden. Hoewel dit niet lukte, drie
maanden na Daendels aftreden werd Java
bezet, was de postweg een mirakelstuk.
Voordat de postweg was aangelegd, kostte
een reis van Batavia naar Soerabaja ruim
Het tweede artikel over de Indische
Daendels-periode is van de hand van de
Indonesische historicus Onghokham die in
een briljant essay nader ingaat op Daendels'
bijdrage aan de staatsvorming van Neder
lands-lndië en diens betekenis voor het
hedendaagse Indonesië.
Onghokham bespreekt onder andere
Daendels' anti-corruptie maatregelen en
diens streven naar een moderne, goed
functionerende bureaucratie voor de ar
chipel.
Door Java in te delen in negen duidelijk
afgebakende prefecturen werden voor het
eerst duidelijke politieke- en bestuurlijke
grenzen getrokken.
Daarnaast beperkte Daendels de zelfstan
digheid van de Javaanse regenten door hen
te verbieden eigen belasting te heffen en
hen te gebieden de Nederlandse resident
meer als een gelijke naast zich te accepte
ren.
De derde bijdrage van kaartenkenner K.
Zandvliet is enigzins taai, maar voor lief
hebbers bepaald de moeite waard. Zo
vertelt Zandvliet waarom kaarten een
waardevolle bron kunnen zijn voor histo
risch onderzoek en weerlegt hij en passant
twee hardnekkige mythes over het Ne
derlands koloniaal bestuur voor de komst
van Raffles. De Engelse bestuurders, met
name Raffles, pretendeerden dat voor hun
komst nooit serieuze aandacht had bestaan
voor bijvoorbeeld de Hindoe-oudheden
op Java (Boroboedoer, Prambanan,
Singosari) en tevens datde Republiek vanaf
de Compagniestijd tot en met Daendels
nooit enige belangstelling had gehad voor
het in kaart brengen van Java.
Zandvliet wijst echter op het belang van
onderzoek door Nederlandse genie-offi-
cieren-kartografen zoals Cornelius,
Kortzius en Dubois. Hun kaarten zijn tij
dens het Engelse tussenbestuur door de
Britten gekopiëerd en werden vervolgens
onder andere door Raffles in zijn "History
of Java" als Engels onderzoeksresultaat
gepresenteerd.
RICHARD N. VOORNEMAN
Daendels
Rijksmuseum Amsterdam
Stadhouderskade 42
Dinsdag t/m Zaterdag 10-17 uur.
Zondag 13-17 uur.
Herman Willem Daendels 1762-1818
Geldersman-patriot-Jacobijn-gene-
raal-hereboer-maarschalk-gouver-
neur.
Van Hattem naarSt. George del Mina
f39.95
ISBN 90 5345 007 6
Uitgeverij Matrijs, 1991
Franko thuis in speciale verpakking
Min. 500 gram 20,--
Min. 750 gram 25,—
Stort op giro 38 92 616
Mevr. F.Y. ROBERT-FLAMAND
Kerkuil 36 - 4822 PA BREDA
Tel. 076 - 42 16 07
A.B.N. rek. nr. 59.43.54.439
40
