DE WATERPOORT
van het V.O.C. fort
"Nieuw Victoria", Ambon.
In "Moesson van 15 december 1991 stond een artikel
over een Rotterdams plan de Waterpoort in de stad
Ambon op de Molukken te restaureren. Deze poort,
uitziende over de Baai van Ambon, maakt deel uit
van het Fort "Nieuw Victoria De foto bij dit artikel
toont echter niet die Waterpoort maar de poort aan de
landzijde.
V
door ir. I.P.L. Bouwman
tr V fj
De Waterpoort omstreeks 1930.
Aan het einde van de 16e eeuw lag hier
een door de Portugezen in 1580 ge
bouwd fort. Oude prenten tonen een
vierkant bouwwerk. Verzwakt door de
vele opstanden tegen hun gezag konden
de Portugezen hun nederzettingen niet
meer op peil houden. Nederlanders en
Engelsen trachtten zich een aandeel in
de specerijenhandel toe te eigenen, ter
wijl ook de Spanjaarden actief waren. In
1579 verscheen Francis Drake met zijn
"Golden Hind" bij Ternate na zijn roof
tochten in Zuid Amerika. Alle nog be
schikbare ruimten liet hij volstouwen
met kruidnagels. Na twee voorafgaande
verkenningen, waarbij de Compagnie van
Verre - voorloper van de V.O.C. - con
tacten hadden gelegd met de radjah van
Hitoe, zeilde een eskader van de in 1602
opgerichte V.O.C. onder Steven van der
Hagen op 21 februari 1605 de Baai van
Ambon binnen en vuurde enkele salvo 's
af op het Portugese fort. De bezetting
gaf zich zonder slag of stoot over en
kreeg een eervolle aftocht. Ter herden
king van dit wapenfeit werd het fort
"Victoria" genoemd.
Onder het bewind van de eerste gouver
neur Frederik de Houtman en diens op
volgers werd Kasteel Victoria vooral na
aardbevingen vele malen herbouwd en
versterkt. In 1775 onderging de vesting
onder de gouverneur Van Pleuren een
ingrijpende verandering en uitbreiding
waardoor het de vorm van een onregel
matige zevenhoek kreeg. De naam werd
gewijzigd in "Nieuw Victoria". Deze
naam prijkt nu nog boven de ingang van
de Waterpoort die in het eerderge
noemde jaar werd gebouwd. In de
tympaan boven de ingang bevindt zich
een ovale gedenksteen waarop in reliëf
een Oost Indië vaarder is afgebeeld met
het randschrift: Ita reluinquende Ut
Accepta". Vrij vertaald: Aldus afgestaan,
later aanvaard, een duidelijke referentie
aan de overgave van het fort aan de Ne
derlanders. Naast de ingang waren de
wapenschilden van de z.g. Kamers der
V.O.C.: Amsterdam, Hoorn, Enkhuizen,
Zeeland, Rotterdam en Delft in
heraldieke kleuren aangebracht. De bas
tions kregen de namen van provincies
zoals Hollandia, Zeelandia, Gelria, Gro
ningen en dergelijke.
In het tonneau-gewelf van de ingangs
poort waren later gedenkstenen van
Gouverneur Generaals, Gouverneurs en
andere belangrijke personen gemetseld.
Deze werden aangetroffen in de in 1911
gedempte slotgracht. Zij dragen de na
men als Reynier de Klerk, Bernardus van
Pleuren, Van de Parra, Van der Voort,
Alting e.a. met hun functies en jaartallen.
De stenen waren afkomstig van gebou
wen uit de V.O.C. tijd.
De Landpoort werd voor het eerst in
1757 gebouwd. Na de grote aardbeving
van 1898 werden de vernielde muren
aan de landzijde gesloopt terwijl de land-
poort werd herbouwd, waarbij op wei
nig oordeelkundige wijze te werk schijnt
te zijn gegaan. Een grote gedenksteen
met het opschrift: "1901 - 1903 Her
bouwd Kampement" werd boven de
poort aangebracht. De overige nog in
tact zijnde muren kregen een herstel
beurt.
Tijdens het zware bombardement in au
gustus 1944 door de Amerikanen werd
niet alleen de stad Ambon voor het
grootste deel verwoest doch liep ook
het fort "Nieuw Victoria" grote schade
op. De Landpoort moest worden afge
broken. Enkele jaren geleden werd deze
herbouwd. De ingang werd aanmerkelijk
verbreed en iets hoger gemaakt om het
inrijden van trucks mogelijk te maken.
Fotograferen van de nieuwe poort was
verboden. Het was een militair object.
Toen ik in 1975 voor het eerst sinds mijn
jeugd weer op Ambon terugkeerde gin
gen mijn eerste schreden naar "Nieuw
Victoria". De landpoort was toen nog
niet herbouwd. Militairen bewaakten de
toegang van het kampement net als
vroeger. Er liep een weggetje langs de
N.O.-kant van het fort. Dit volgend
kwam ik bij de Waterpoort. Het werd
een grote teleurstelling. Bomscherven
hadden hun sporen nagelaten. Verwaar
lozing deed de rest. Enkele wapenschil
den waren nog zichtbaar, sommige nog
met verfletste kleuren. Bij de gespaard
gebleven ovale gedenksteen met rand
schrift was een ficusboompje ontspro
ten. Tussen de poort en de aangren
zende verbrokkelde walmuren enerzijds
en de Baai lag een verzameling krotten
met een kleine wrakkige moskee. De
vroegere gouvernements-steiger, gele
gen aan de toegangsweg naar de poort
was verdwenen. Links van de ingang
stond een scheefgezakt groengeverfd
schildwachthuisje maar geen schild
wacht. Een man, gekleed in shirt en lange
broek kwam aangelopen. Het bleek de
schildwacht te zijn die even een bad had
genomen. Wat of ik hier kwam doen.
"Foto's maken, als dat mag", zei ik. Dat
kon niet. De benteng was militair gebied.
Maar hij bood aan mij bij de comman
dant te brengen. Aldus geschiedde. De
commandant ontving mij vriendelijk, luis
terde naar mijn verhaal: vroeger op
Ambon gewoond, vader officier in het
fort, vele malen in dat fort geweest, zou
graag foto's willen maken enz. Daar kon
hij geen toestemming voor geven. Men
diende daartoe een "izin laksoes" aan te
vragen. Bij wie dan? Bij "Kodam XV
Pattimura", het hoofdkwartier van de
Pattimura Divisie.
Dat was dus dat. Teruggekeerd in het
hotel vernam ik dat het aanvragen van
zo'n papier vele weken zou vergen, ter
wijl de kans van welslagen uitermate ge
ring zou zijn. Aangezien mijn verblijf op
40