De foto's van de overgave
in Kalidjati
In aansluiting op de foto van de capitulatie te Kalidjati op 8 maart 1942,
die in Moesson van 15 februari jl. stond, plaatsen wij hierbij een artikel
van de hand van de heer J.K. Brocades Zaalberg, dat in het thema
nummer 'Ned.-Indië 1941-1942' van Mars et Historia (nov/dec 1991
orgaan van de Nederlandse Vereniging ter beoefening van de Militaire
Historie, verscheen.
door J.K. Brocades Zaalberg
Tijdens de capitulatie-onderhandelingen
op het vliegveld van Kalidjati op 8 en 9
maart 1942 tussen de Nederlandse dele
gatie onder leiding van gouverneur-ge
neraal Tjarda van Starkenborgh
Stachouwer en luitenant-generaal Ter
Poorten en de Japanse delegatie onder
leiding van luitenant-generaal Hitoshi
Imamura zijn door de Japanners foto's
gemaakt die jarenlang onvindbaar waren.
De eerste vermelding van deze opnamen
is te vinden in een dagboek (in 1988 uit
gegeven onder de titel 'In deze halve ge
vangenis') geschreven door L.F. Jansen,
waarnemend secretaris van de Raad van
Indië, die op 13 juni 1942 noteerde:
Tentoonstelling van oorlogsfoto's in
etalages van winkels in de Rijswijk-
straat (Batavia). Het interessantst zijn
de foto's van de overgave van
Kalidjati en Bandoeng'.
Op 22 december 1942 schreef hij onder
een foto die uit de op Java verschijnende
Japanse krant Unabara was geknipt:
'Volgens de teekenaar is dit het mo
ment waarop Imamura na de uiteen
zetting van Van Starkenborgh aange
hoord te hebben dat hij geen opper
bevelhebber meer is, hem gelastte
om 't vertrek te verlaten. De G.-G.
staat gebogen achter Ter Poorten
met rechts vermoedelijk Kiveron en
links Idenburg. Aan de Hollandsche
kant van links naar rechts zittend
Bakkers, Ter Poorten en Mantel'. (I)
Op 9 maart 1943 plakte hij in zijn dag
boek een krantefoto van de G.-G. on
derweg naar een onbekende bestem
ming in begeleiding van onbekende per
sonen. (2)
In 1973 verscheen het boek 'Vaarwel tot
betere tijden' van J.C. Bijkerk, waarin
drie foto's van de onderhandelingen op
9 maart 1942 waren afgedrukt. In het
zelfde boek staat in een voetnoot op blz.
222 (2e druk 1977):
'De auteur heeft twee jaar lang pogin
gen gedaan een foto te bemachtigen
van de dramatische ontmoeting te
Kalidjati op 8 maart 1942. De corres
pondentie strekte zich uit tot Japan
en Indonesië. (-) De speurtocht naar
een dergelijk historische foto is dus
tot op heden zonder resultaat geble
ven.'
Toen dus de in het dagboek geplakte
krantefoto de enige bekende opname
van de onderhandelingen op 8 maart
1942 bleek te zijn, moest onderzocht
worden of de sterk bijgewerkte foto niet
een propagandistische vervalsing van de
Japanners was. De japanoloog H. Hagen
aar, die 8 maart 1942 aanwezig was bij
de besprekingen in Kalidjati, schreef mij
in 1979 de volgende niet eerder gepubli
ceerde brieven. Bij de foto van de G.-G.
(2) tekende hij aan:
'De foto van een 'wandeling' van
G.G. van Starkenborgh is in feite een
foto genomen op de tocht naar Kali
djati op 8 maart 1942. Tussen Lem-
bang en de Tjiater-pas werd gestopt.
Een beschrijving van dit oponthoud is
te vinden op blz. 213 van J.C. Bijkerk's
boek 'Vaarwel tot betere tijden'. De
foto werd kennelijk genomen toen de
G.G. na uit de auto te zijn gestapt en
nadat Hulsewé en Hagenaar zich bij
de G.G. voegden, enige passen ging in
De gouverneur-generaal en zijn begeleiders staan op het punt te vertrekken.
18