De herkomst
van het bikkelspel
In Moesson (en ook in Tong-Tong)
is enkele malen over dit kinderspel
geschreven. Bikkels worden thans
in Nederland niet meer verkocht
in speelgoedwinkels. Niemand on
der de jongeren ke?it het nog en
zelfs mensen van middelbare en
nog iets verder gevorderde leeftijd
is het nagenoeg onbekend.
door H.E. Wolff
In de Moesson-winkel zijn momenteel
nog setjes te koop samen met de thans
noodzakelijke toelichting, de spelregels.
Weet iedereen wel waarom bikkels zo'n
typische vorm hebben? Waar is die
vorm van afgeleid? Niet van een dames
schoentje of boerenklompje in elk geval.
Waar komt het spel vandaan? Als u
denkt dat dit een typische lnd(ones)isch
spelletje is, zoals bijvoorbeeld kastie,
vergist u zich.
Ik vermoed dat het van het Aziatisch
vasteland afkomstig is, uit het Midden-
Oosten of uit India. Of het is nog veel
ouder en was in pre-historische dagen al
bekend. Want bikkels zijn oorspronkelijk
beentjes geweest, en wel de wortel
beentjes van een betrekkelijk kleine
soort viervoeter. Van schapen, of geiten?
Ik heb in Indië als kind de 'bikkels' van
de sapi gezien. We hadden namelijk hon
den, voor wie geregeld van de slager
stukken poot werden gekocht. Ik ont
dekte daar beenstukjes die bijna zuiver
de bikkelvorm hadden. Hoewel ik als
"echte jongen" niet met bikkels speelde,
kende ik de vorm goed. Misschien wel
van de tekenlessen uit de vijfde klas
want we hadden toen een juffrouw die
ons allerlei alledaagse dingen naar de na
tuur liet natekenen. Destijds beweerde
ik dat bikkels dus naar de vorm waren
nagemaakt van beenstukjes en werd ik
als eigenwijze piet uitgelachen.
Toch kreeg ik enige jaren later een be
vestiging.
In het 17de eeuws gedicht 'Uitvaert van
mijn dochterken' schreef Joost van den
Vondel:
'Of onderhiel met bickei en boncket (stuiter)
De kinderlijcke wet,
En rolde en greep op 't springende
elpenbeen
De beentjes van den steen'
Hieruit kan men concluderen dat (I) het
bikkelspel toen in Europa reeds alge
meen was en (2) de bikkels doorgaans
van been waren (beentjes botjes).
De Summa encyclopedie uit ca. 1970
geeft bij bikkel de omschrijving: 'koot
beentje uit de hiel van een schapepoot,
waarmee kinderen spelen; ook een me
talen of houten voorwerpje dat daarop
gelijkt, voor hetzelfde doel; stuiter;...' en
bij bikkelen: 'met bikkels spelen. Bikke
len is een uit de Romeinse tijd daterend
spel, dat met vier tot acht benen of
bronzen bikkels en een massieve rubber
bal of stuiter gespeeld werd. Deze laat
ste werd in de lucht gegooid; in het tijds
verloop tussen het stuiten en het opvan
gen moesten de bikkels gegroepeerd
worden. Er werden hierbij versjes opge
zegd zoals het volgende:
Moeke, die vlo
ze bieten me zo
ze bieten me zeer
'k gooi een bikkeltien neer-
Het bikkelspel is in Nederland en België
zo goed als verdwenen.'
c»
De meis-jes bij school bik-ke-len al-le-maal
Bikkelen met moeder.
III. van C. Jetses. Uit de Indische uitgave van Ot en Sien (191 I
39
