GELEZEN.. O Twee zijden van een waterscheiding. BATAVIA HOLIDAY uit het eerder stroomgebied tot hel derheid geraken" (pag. 15). Herinneringen aan Indonesië voor en na de onafhankelijkheid, door Elien Utrecht. Het is geen literair boek, het debuut van Elien Utrecht. Integendeel zelfs: "Alle personen in dit boek hebben in de werkelijkheid een plaats ingenomen geheel overeen komstig de beschrijving" staat er bijna dreigend voorin het boek. En inder daad, er wordt weinig versluierd. De 'progressieve' Ernst Utrecht, waarmee de schrijfster getrouwd was, blijkt thuis een ouderwets-tirannieke man te zijn die zijn vrouw het halen van haar rijbe wijs probeert te verbieden en zonder overleg huisgenoten in huis opneemt voor wie het vrouwtje vervolgens moet zorgen. Ook verder blijkt hij het type te zijn dat zich vooral met de gro te dingen (politiek, onderwijs, demo cratie e.d.) bezig wenst te houden en de kleine dagelijkse zaken, zoals finan cieel het hoofd boven water houden in een derde wereldland, opvoeding van het eigen kind, leven onder constante dreiging van armoe en geweld, aan het zwakke geslacht, de echtgenote overlaat. En ook over de eigen familie verhult de schrijfster niets. Dat beide families op hun huwelijk tegen waren omdat de partner een Indo was. En al helemaal tegen het plan van het jonge paar om te opteren in een tijd (1951) waarin de meeste Indo's naar Nederland of ten minste naar Westelijk Nieuw-Guinea afreisden. Dat de ouders daarom niet eens op hun huwelijk verschenen en dat er gedurende de moeilijke tijd in In donesië, met name na de machtsover name door Soeharto, de definitieve breuk niet ver af was. Ze roert het al lemaal aan, ze neemt geen blad voor de mond, al doet ze het aloes. En daar om is het zo jammer dat de schrijfster de belofte die ze haar lezers aan het begin van het boek doet, niet nakomt. "De oorlog en het jaar dat daarop volgde neem ik als waterscheiding", aan de ene zijde van die scheidslijn ligt Indië "een tijdperk dat overwegend bepaald is door sociale normen, zoals die door de blanke enclave werden vastgesteld" en aan de andere zijde ligt Indonesië "waar belevenissen tot volle wasdom komen en gemiste inzichten Tot wasdom komende belevenissen, tot helderheid gerakende inzichten, ik had zo gehoopt dat Elien Utrecht dat proces in haar memoires zou beschrij ven. Haar Indische tijd, toen ze - zo beschrijft ze - jong en onwetend was, èn - voeg ik eraan toe - Indisch, gebo ren in een Indische familie uit een vader die zelf "in zijn levenshouding werd ge hinderd door zijn gemengd Nederlands- Indonesische afkomst" (pag. 27). Maar die toch zo vanzelfsprekend voor de Nederlandse kant koos dat Eliens late re keus voor Indonesië als collaboratie ervaren werd. Hoe was dat, om die overstap te maken? Hoe was dat om zo Hollands Indisch te zijn? En hoe oor deel je daarover als je later uit volle overtuiging Indonesisch wordt? En ook: wat is en (eventueel) blijft er Indisch aan je ondanks je (nieuwe) nationa liteit? Elien Utrecht laat deze zaken liggen. Oh nee, ze verzwijgt ze niet, ze roert ze wel aan, ze verhult niets. Maar ze geeft er geen inzicht in. Althans niet zoals ze, met een kleine anekdote, of soms alleen maar een bijzin, een door kijkje geeft in het karakter van haar echtgenoot of in de ongemakken en vreugden van haar huwelijk. Ze roert ze wel aan die heikele onderwerpen: het Indo-schap, de positie van de Indo door de eeuwen heen en tijdens de laatste oorlog en de bersiap, de positie van de vrouwen zelfs daarin (pag. 26). Maar zij raakte mij daarbij niet, want het ging over niets. Haar opmerkingen zijn te obligaat: "Hebben de moeders bij de opvoeding van haar onwettige kinderen enige medezeggenschap ge had? Dat zal hebben afgehangen van de persoonlijke verhoudingen in de be trokken gezinnen en vooral van de opstelling van mijn overgrootvaders". Of ze zijn me te objectief, dat wil zeg gen te vrijblijvend: "Of mijn vaders klachten gerechtvaardigd waren of niet, hij ervoer de situatie (in de kolo nie) als discriminerend" (pag. 27). En in alle gevallen zijn haar beschrijvingen me te verstandelijk. Zoals het volgende lange citaat moet duidelijk maken: "Later, in naoorlogse jaren, ben ik er over gaan nadenken dat de sociale underdog-geest bij oudere "Indische" Nederlanders nog heden ten dage voortleeft bij velen van hen die zich na de oorlog in Nederland hebben ge vestigd. De mate van onvoorwaardelij ke en welhaast kritiekloze gezags getrouwheid aan het Nederlandse patria is bij hen opvallend groot en kan naar mijn idee niet los worden ge zien van de typisch koloniale verhou dingen van weleer en de veelal ongeschreven voorschriften die de sa menleving in stand hielden" (pag. 28). Juist: de veelal ongeschreven voor schriften, die de samenleving bij elkaar hielden, die zijn nu interessant. Waaruit bestonden die voorschriften? Wie, wel ke sociale groep, had ze - ongezegd - geformuleerd? Wie volgde ze op? Waarom? En ten koste van wat? Wat gebeurde er als ze niet werden opge volgd? En hoe werden ze geëffec tueerd? Dat zijn vragen die alleen maar beant woord kunnen worden door mensen die erbij zijn geweest. Die deelnemers waren, en wel deelnemers vanuit een bepaalde positie. Die van de Indische Nederlander in de kolonie. Het zijn overigens vragen die niet door wille keurig iedere deelnemer, hoe Indisch ook, beantwoord kunnen worden. Omdat beantwoording een bereidheid tot afstand nemen impliceert, een be reidheid tot kijken vanuit een andere invalshoek dan je van huis uit gewend bent, en een bereidheid om emotione le zaken emotioneel te herijken. Elien Utrecht voldoet aan de meeste randvoorwaarden: ze is niet dom en niet bang, ze is ervoor opgeleid en ze is Indisch. Maar het lukt haar niet. Juist niet op dit vlak, dat ogenschijnlijk min der persoonlijk, emotioneel en privé is dan een huwelijk. Rara hoe kan dat? EDY SERIESE Twee zijden van een waterscheiding, Elien Utrecht, Uitg. SUA. 250 pag., paperback, prijs f 45,- Tour travel service in Indonesia Jakarta - Bali - Lombok tour Groep van minimaal 35 personen US$ 725,- p.p. minimaal 4 pers.: volwassenen US$ 775,- p.p. kinderen US$ 600,- p.p. Incl. AC bus, hotelaccomodatie ont bijt, entreebiljetten. Vliegticket niet inbegrepen. Informatie adres: Salemba tengah 78 Jakarta Pusat tel. 3908594/3901506 en 3901513 38

Moesson Digitaal Tijdschriftenarchief

Moesson | 1992 | | pagina 38