Maar de Baliërs waren vol verbazing en
ontzag, want een fiets hadden zij nog nooit
gezien en zoiets kon toch alleen door de
goden verzonnen worden.
Te voet en te paard, soms met dragers,
trekt hij over Bali. Hier en daar koopt hij
mooie kunst- en gebruiksvoorwerpen op
en maakt vele tekeningen in streken die
toen nog niet onder Nederlands gezag
gebracht waren, maar die geregeerd wer
den door de radja's van de verschillende
Balische vorstendommen.
Ook Lombok wordt tijdens deze reis be
zocht.
In mei 1 904 staan al tien kisten vol mooie
kunstvoorwerpen gereed om naar Holland
te worden verscheept. Op zijn latere reizen
wordt ook verzameld en zo is de basis van
zijn eigen Indische kunstcollectie gelegd.
Nieuwenkamp blijkt zeer gevoelig te zijn
voor de kwaliteit van het werk van de
lokale kunstenaars die hij er ontmoet en hij
sluit Bali in zijn hart. Hij leert zelfs te
tekenen op de Balische manier. Dat is heel
wat anders dan de later op Bali verschij
nende kunstenaars die de mensen leerden
tekenen op de westerse, academisch ge
schoolde manier.
Tot zijn verbazing ontdekt hij ook dat de
Balische kunstenaars gewone boeren of
handwerkslieden zijn en dat de kunstbe
oefening er deel uitmaakt van het normale
dagelijkse leven.
Het meertje Tjangkoewang uit den pasangrahan
gezien, illustratie voor de 'Gids voor Bandoeng,
Garoet en omstreken', 1898.
Terug in Holland begint hij onmiddellijk met
plannen om weer terug naar Bali, te gaan,
maar eerst moet er nog veel gebeuren. 'De
Zwerver' wordt te klein voor zijn groeiend
gezin en voor zijn plannen. Daarom koopt
hij in 1 905 grond in Edam en hij maakt zelf
het ontwerp voor zijn huis, tuin en atelier
aldaar. Het wordt een imposant geheel,
een verfraaiing van de stad Edam.
Veel van zijn verzamelde kunstvoorwerpen
vinden een weg naar o.a. het 'Koloniaal
Instituut', nu het Tropenmuseum geheten
en naar Leiden, het huidige museum voor
Land- en Volkenkunde.
Omdat de kunst en cultuur van Bali die wij
nu zo goed kennen via boeken en TV, toen
vrijwel geheel onbekend waren in Neder
land, begint Nieuwenkamp er een boek
over te schrijven en dat zelf te illustreren.
Het schrijven is noodgedwongen, want
zelf zegt hij:
"Daar ik nu toch ook eigenlijk alleen van
het door mij gemaakte uitleg geven kon,
zoo heb ik ook het schrijven van de tekst
wei op mij moeten nemen, hoewel het
schrijven in het geheel mijn lust en kracht
niet is
Maar voor de voltooiing ervan moest hij
meer materiaal te hebben.
Op 14 mei 1906 vertrekt hij weer, maar
inmiddels is Bali verboden gebied gewor
den, want er staat een militaire expeditie
op stapel, die het gehele eiland onder
Nederlands gezag zal brengen.
Nieuwenkamp brengt daarvoor een be
zoek aan generaal Van Heutsz in Buitenzorg
en weet van hem toestemmig te verkrijgen
om met de troepen mee te gaan naar Bali.
Zo zal hij ook bij de verovering van Zuid-
De grote boom op het plein in het kraton van de sultan van Jogyakarta, een ets uit 1902.
18
