De geschiedenis van de Indonesische
Archipel in jaartallen samengesteld door Charles Manders
deel 10
In deze tiende aflevering komen achtereenvolgens
aan de orde: de landvoogdij van Daendels (1808-
1811het Britse Tussenbestuur (1811-1816) en het
herstel van het Nederlandse bestuur (1816).
1802
Vrede van Amiens, De meeste verloren gegane koloniën, met
uitzondering van Ceylon, door Engeland aan Nederland terug
gegeven. Staatscommissie ingesteld, om een nieuw charter op
te stellen, ter vervanging van het laatste octrooi van de V.O.C.
Leden zijn o.a. Nederburgh en Dirk van Hogerdorp (broer van
Gijsbert Karei, ontwerper van de Schets voor de Nederlandse
Grondwet van 1814), die m.b.t. de koloniën liberale denkbeel
den huldigt (vrije arbeid en opvoering welvaart van de inheem
se bevolking). Het charter van 1804 wordt een compromis
van conservatieve en liberale opvattingen.
1803
Opnieuw oorlog met Engeland, dat zich weer meester maakt
van de meeste Nederlandse koloniën. In 1806 gaat de
Kaapkolonie verloren.
1806
Koning Lodewijk Napoleon (door zijn broer keizer Napoleon
benoemd), stelt een ministerie van koloniën in. De eerste
minister is Mr. P. van der Heim.
1808-1811
Deandels G.G. Voert tal van hervormingen in op het gebied
van bestuur (Java verdeeld in negen prefecturen, later landdro
stambten genoemd) en rechtspraak. Versterking van defensie,
aanleg van de Grote Postweg over Java. Oprichting van de
'Bataviasche Koloniale Courant'. Javaanse regenten in gouver-
nementsgebied worden van bondgenoten tot ambtenaren. Om
aan geld te komen (geldgebrek door de slappe handel ten
gevolge van de oorlog met Engeland en de geld vergende her
vormingen) worden stukken landsdomein aan particulieren
verkocht, de particuliere landerijen. Treedt krachtig op tegen
de sultans van Banten en Yogya, met wie hij in conflict is
geraakt.
In 1809 besluit Daendels wegens de ongezondheid van de
oude stad Batavia, de regeringskantoren en defensie naar het
hoger gelegegen Weltevreden te verplaatsen, waar ook woon
wijken komen. De stadswallen, het kasteel en andere oude
gebouwen worden afgebroken, grachten gedempt. Het stad
huis (thans museum), pakhuizen en uitkijktoren herinneren
nog aan de V.O.C. tijd.
1809
Banjermasin, waar in 1749 door de V.O.C. een handelskan
toor was gevestigd, wordt geabandonneerd.
1810
Ambon en Menado door de Engelsen bezet. Inlijving van het
Koninkrijk Holland bij het Franse Keizerrijk van Napoleon,
waardoor de weinige overgebleven Nederlandse koloniën
onder Frans bestuur komen.
1811-1816
Brits Tussenbestuur. Een Engels leger landt bij Batavia, na
korte strijd capituleert G.G. Janssens bij Tuntang in Midden-
Java. Daarna gaan de vestigingen in de buitengewesten, als laat
ste Timor, ook in Engelse handen over.
Raffles Luitenant-G.G., een energiek bestuurder. Verdeelt Java
in 16 residenties, de grondslag voor het latere Nederlands-
Indische bestuurssysteem, uitbreiding rechtspraak voor de
Overgave van de Molukse opstandelingen, die onder leiding
van Thomas Matulesia (ook wel Pattimura genoemd) in mei
1817 het Fort Wijk bij Duurstede op Saparoea na een
bestorming hebben ingenomen, waarbij de bezetters om het
leven zijn gebracht. Tot de slachtoffers behoren de resident
Johannes van den Bergh en zijn gezin, alleen het jongste
zoontje wordt gered doordat een inheemse vrouw hem ver
borgen houdt. Pas na zware strijd wordt de opstand bedwon
gen. De afbeelding toont de teruggave van het gespaard
gebleven kind, van wie de familie Van de Bergh van Saparoea
afstamt, aan de Nederlanders.
30
