CAREL FREDERIK WINTER
De vader van de Javaanse Pers
Mè
DOOR Y.B. SARIYANTO SISWOSOEBROTO
Carel Frederik Winter werd geboren op 7 juli 1799 in Yogyakarta
(Midden-Java). Gedurende zijn leven ontwikkelde hij een grote belang
stelling voor bet Javaans, de taal van de grootste etnische groep in
Indonesië. De reden dat deze taal niet de nationale taal van de Indone
siërs is geworden, is de volgende: op 28 oktober 1928 legden de leiders
van de toen bestaande organisaties zoals Jong Java, Jong Sumatra, Jong
Ambon en Jong Minahasa de volgende eed af: één land, één volk, één
taal. Met die eenheidstaal werd bedoeld de taal van de Riauw-Maleiers,
de eeuwenoude handelstaal, die gesproken werd van Oost-Madagascar
tot Nieuw-Guinea! Deze taal is via het modern Maleis geëvolueerd tot de
Bahasa Indonesia, de officiële eenheidstaal van de Republiek Indonesië.
16
Het Javaans bestaat uit enkele taaisoor
ten: Ngoko of Laagjavaans: wordt
gesproken door het gewone volk en
door hoger geplaatsten ten opzichte van
lager geplaatsten. Madio is de taal van
de middenstand. Kromo of Hoogjavaans:
door hen die een lagere sociale positie
innemen ten opzichte van personen met
een hogere sociale positie. Kromo-ing-
gil-woorden worden gebruikt als men
spreekt van een persoon, zijn bezittin
gen of handelingen enz., wanneer men
wil doen uitkomen, dat die persoon bij
zonder edel of verheven is. Kromo-
deso: wordt gesproken door minder
ontwikkelden die Kromo-woorden te
pas en te onpas gebruiken, wanneer zij
zich deftig willen uitdrukken en zich
daarbij ook schuldig maken aan hyper
correcties. Dan zijn er nog veel woor
den die alleen in hofkringen gebezigd
worden: de zogenaamde Javaanse hof
taal. Kortom het Javaans is eigenlijk de
feodale taal van een standenmaatschap
pij die in deze moderne tijden als een
heidstaal minder geschikt zou zijn. Als
bijvoorbeeld een buitenlandse pastor in
Midden- of Oost-Java wil gaan werken,
zal hij eerst het Javaans moeten leren en
pas als hij die taal goed beheerst, kan hij
zich toeleggen op de studie van de
Bahasa Indonesia. Als hij eerst het
Indonesisch leert en daarna het Javaans,
zal hij al zijn wilskracht moeten verza
melen, opdat hij zich in het dagelijks
leven verstaanbaar kan maken met de
Bahasa Indonesia!
C.F. Winter was ambtenaar van het
residentiekantoor te Soerakarta. Hij was
goed bevriend met Ki Ronggowarsito.
Deze was de laatste Javaanse 'pudjang-
ga', d.w.z. hofdichter, raadsman en
'voorspeller' in dienst van de Soesoe-
hoenan van Soerakarta. De liefde van
C.F. Winter voor het Javaans was zo
groot, dat hij het eerste nieuwsblad in
het Javaans uitgaf, Bromomartani
genaamd, dat voor het eerst verscheen
op 21 maart 1855. De abonnees waren
voornamelijk Javanen van adel. Een jaar
daarna kwam er een naamsverandering:
Bromomartani werd Djoeroemartania
berichtgever) en in 1870 kreeg het
zijn oude naam weer terug. Het nieuws
blad bleef bestaan tot 1932. Het is jam
mer, dat er van dat nieuwsblad, dat
eerst gestencild werd en naderhand
gedrukt, geen enkel exemplaar meer te
de graftombe van de heer en mevrouw
Winter
vinden is in het archief van de 'Monu-
men Pers' in Soerakarta, noch in de
Nationale Bibliotheek in Jakarta.
C.F. Winter mag de vader van de Javaan
se pers genoemd worden, ofschoon er
tot nu toe nog geen officiële erkenning
door de Indonesische regering of de
Vereniging van Indonesische journalisten
is; toch zal de geschiedenis hem die ere
titel verlenen, omdat hij het eerste
Javaanse nieuwsblad heeft uitgegeven!
Wie de uitgave van Bromomartani heeft
voortgezet is niet bekend.
C.F. Winter trouwde in 1825 met
Jacoba Hendrika Logeman. Zij stierf in
1828 en de heer Winter is nooit her
trouwd. Zelf is hij op 14 januari 1859
gestorven. Beide echtelieden zijn begra
ven op het Europees kerkhof in
Soerakarta.
Door toedoen van Javaanse letterkundi
gen en van personen die een grote
belangstelling voor Javaanse taal- en let
terkunde hebben, werden de heer en
mevrouw Winter op 30 januari 1984
herbegraven op de begraafplaats
Rongowarsito in Palar, district
Troethoek, regentschap Klaten, provin
cie Midden-Java. Zij liggen nu in één graf
tombe, waarboven een prachtig afdak is
opgericht in de vorm van een mini-
pendopo (=Javaanse ontvangstzaal). De
bouw van bovengenoemde tombe is in
1985 mogelijk gemaakt door een bijdra
ge van het Koninklijk Instituut voor
Taal- en Volkenkunde, afdeling Jakarta.
Het graf van het echtpaar C.F. Winter is
het enige christelijke op die begraaf
plaats. Bij de begrafenis waren o.a. aan
wezig: de burgemeester van Soerakarta,
een delegatie van de Ambassade van het
Koninkrijk der Nederlanden en Pater
Sutopanitro S.J., die de gebeden uit
sprak. Zij, die bovengenoemd graf willen
bezoeken kunnen een verzorgde reis
(Yogyakarta, tempelcomplex Prambanan,
Papar, Soerakarta) bij een Yogya's reis
bureau bespreken. Voor degenen die op
eigen gelegenheid gaan, is het niet moei
lijk om er te komen. Als zij eenmaal in
de stad Klaten zijn, vinden zij altijd wel
mensen die de weg daarheen willen wij
zen. De enige moeilijkheid die ze op die
reis zullen ondervinden, is de taalbarriè
re, want de meesten die zij zullen ont
moeten, verstaan Engels noch Neder
lands.
