be or arty
Een jaar of vier zal ik geweest zijn,
ik denk niet veel ouder. We
woonden toentertijd in Bandoeng:
vader, moeder, twee broertjes en
ik, het zusje. Ook mijn grootmoe
der woonde er en omdat we haar
enige kleinkinderen waren, gingen
we haar nog al eens opzoeken. Of
het nu kwam door oma's kook
kunst (vooral haar 'manisans'(zoe-
tigheid) maar ook de lempers en
risolles waren verrukkelijk) of dat
de figuur oma ons zo intrigeerde,
dat weet ik niet precies, maar
misschien was het wel een combi
natie van beiden. Met haar 63 jaar
leek ze ons al zo'n (grand) little,
thin, old lady toe.
Op diverse bordjes de waarschuwing
aan het publiek zich niet binnen de paal
tjes te begeven. De orang oetan zat op
zijn gemak voor de tralies het bonte
gezelschap voor zijn kooi te bekijken.
Zijn beide handen om een tralie heenge
slagen, keek hij van de één naar de
ander. Een ieder bleef op eerbiedige
afstand kijken. Zoiets was in het begin
van de jaren dertig nog echt een
bezienswaardigheid. Een mensaap, geen
gewone koenjoek maar een behaarde
mens!
En ik denk dat ik ook meer aan een bij
zonder soort mens dan aan een aap
dacht op dat moment. Ik voelde hele
maal geen angst voor het dier, alleen
maar een grenzeloze nieuwsgierigheid.
En voordat iemand het in de gaten had
(en Awi zeker niet, die stumper), had ik
de ketting al opgelicht en het volgende
moment zat ik op mijn hurken, de harige
hand van de orang oetan te strelen. Een
kreet van afgrijzen klonk uit het publiek
en mijn vader had me in één greep bij
mijn tjelana monjet te pakken. Edoch
het was al te laat. De orang oetan klem
de zijn hand heel gedecideerd om mijn
enkel en ik kon dus met recht geen poot
meer verzetten. Geschreeuw alom,
Ze was streng en leefde voor
zichzelf in grote soberheid. Ze
had maar één bediende die het
paviljoentje schoonhield, haar kle
ren verzorgde en natuurlijk 's
morgens naar de pasar ging om
inkopen te doen. Koken deed
oma zelf en ze kookte alles, ook
het drinkwater en de ketimoen ol
de terong belanda (aubergine).
Want oma had een overgevoelige
'buik'. Gefascineerd keek ik toe
hoe ze de ketimoen uit het kook
water viste, in een schaaltje legde en
met haar lepel in stukjes brak, waarop
ze het stukje voor stukje met een hapje
rijst en een stuk fricadel opat... Dan rilde
ik! Nee, dan de sajoers en de sambalans
van onze Moersina, die smaakten toch
veel lekkerder. Wat een kwelling moest
dit zijn! Zo had oma nog wel meer fasci
nerende gewoontes, zoals haar verjaar
dagsviering. Dan bestelde ze een of twee
oplets (soort van taxivervoer per ope-
lette) en dan gingen we ergens heen.
Nooit iets uitbundigs, vaak wel iets leer
zaams.
Zo herinner ik me het uitstapje naar de
dierentuin, Oma, ma, pa, tante Mathilde
(oma's andere dochter uit Batavia), wij
drietjes en Awi, oma's baboe die van
alles moest dragen en de kinderen in de
gaten houden. Een onmogelijke opgave,
zoals zou blijken. Nadat het gezelschap
van hok naar hok en van kooi naar kooi
was gewandeld (plan plan, we hadden
geen haast) arriveerden we bij de grote
kooi van de orang oetan. In mijn herin
nering een heel hoge, cirkelvormige kooi
met koepel en dikke tralies. Er omheen
waren in een grotere cirkel paaltjes
geplaatst met een verbindende ketting.
angstgegil van oma en Awi klonk
erboven uit. Pa probeerde voor
zichtig, vinger voor vinger de hari
ge hand om mijn enkel te verwij
deren maar op het moment dat
de aap het ene been losliet, greep
hij met de andere hand mijn ande
re enkel vast. Toen begon ik ook
te gillen en raakte pa in paniek.
Ofschoon de oppas intussen was
gewaarschuwd was hij nog niet ter
plekke en mijn vader begon nu uit
alle macht aan mij te trekken. Op
een gegeven moment stond er
een hele rentengan van familiele
den mee te trekken. En ik maar
gillen! Toen gebeurde het.
ledereen hing met al zijn gewicht
aan mij en de orang oetan liet
los!! Als een rijtje tinnen soldaat
jes viel de hele familie achterover
in het zand. Het moet een pot
sierlijk gezicht geweest zijn! Na
een doodse stilte begonnen de
omstanders zenuwachtig te lachen
en toen het tot ze doordrong dat
het allemaal goed was afgelopen
was het geschater niet van de
lucht. De familie krabbelde over
eind en voelde zich maloe. Mijn
vader schudde mij door elkaar en
oma overlaadde de arme Awi met
1000 verwijten. De arme ziel, of zij er
iets aan kon doen! De oppas die inmid
dels was gearriveerd overlaadde de
familie op zijn beurt met verwijten dat
ze niet in staat waren geweest een klein
kind onder controle te houden.
Beschaamd verliet de familie het strijd
toneel en besteeg de oplets die op ons
hadden gewacht. Oma was zichtbaar
aangeslagen, voelde zich te schande
gezet. En Awi huilde...
Mij ouders riboeten met elkaar maar het
waren allemaal pure zenuwen. Ik zat bij
mijn vader op schoot en hij hield me
stevig tegen zich aangedrukt, vastbeslo
ten om elke indringer, die het waagde
zijn dochter te belagen naar het leven te
staan. Gelukkig was dat niet nodig en bij
thuiskomst kregen we stroop soesoe
met selassi en kolang-kaleng. Oma had
lekkere manisans gemaakt en zo was het
leed weer gauw geleden. Zelfs voor
Awi, omdat mijn moeder haar wist te
troosten door te zeggen dat niemand er
iets aan had kunnen doen. Nonnie was
nu eenmaal een lastig kind. En natuurlijk
werden de jongens weer ten voorbeeld
gesteld, zoals gewoonlijk.
22
