1 11
f ui
Lipstickplant - ANANNO - KASOEMBA, PATJARKELING
of GALINGGEN
Door: NETTY SELDER
Familie: Bixaceae Bixachtigen
In de bossen van Costa Rica groeien
deze bomen in het wild. Ze zijn de enige
vertegenwoordigers van een op zich zelf
staande familie. Nu bestaan er in tropi
sche gebieden verschillende cultuurvor
men: heesters en bomen, allen afkomstig
van de oorspronkelijke Bixa.
De snelgroeiende Bixa's worden veel om
hun sierwaarde gekweekt. Aangeplant
langs de wegen en in tuinen, waar ze als
schaduwboom goede diensten doen door
haar dichte bladerkroon. Ook worden ze
geplant als omheining (pagars). Op plan
tages worden de bomen gekweekt om de
valt neer, waarna het poeder gedroogd
wordt. Van de vruchten die aan de
bomen rijpen worden de zaden als zaai
goed verkocht.
In het Amazonegebied is de kleurstof een
belangrijk handelsartikel. De Indianen
sieren bij feesten hun lichaam met het
rode poeder. Hun helmvormig kapsel
wordt opgemaakt door de kleurstof er dik
in te smeren. De kleurstof geeft bescher
ming tegen bosgeesten en de olie houdt
de muskieten op een afstand. Ook als ze
op jacht gaan wordt hun lichaam ermee
ingewreven; het schijnt een insektenwe-
de platte doosvrucht, bezet met stekelige borstels. Het is een geliefde schaduw
boom.
rode kleurstof Bixine die in de zachte
zaadhuid zit. De kleurstof wordt gebruikt
voor het kleuren van levensmiddelen
zoals boter, rijst, gebak, kaas en margari
ne en in de cosmetica, en voor het
beschilderen van keramiek en werktui
gen.
De Bixa kan een hoogte van tien meter
bereiken. Op plantages worden de
bomen gesnoeid om het oogsten te ver
gemakkelijken. Ze worden vijf meter van
elkaar geplant. Veertig volwassen bomen
kunnen een opbrengst leveren van 80 tot
100 kg. zaden. De vruchten die aan tros
sen op 't eind van de takken aan de
boom groeien worden geoogst als ze
bijna rijp zijn. De rode kleurstof wordt
gewonnen door de zaden uit de vruchten
met heet water te wassen. Het rode stof
rend middel te zijn of misschien gebrui
ken ze het om zich tegen de zon te
beschermen? Zelfs de honden smeren ze
ermee in om ze te vrijwaren tegen allerlei
insekten. Vrouwen gebruiken de rode
kleurstof als make up.
Het gaafrandige 10 tot 30 cm grote blad
is breed eivormig en eindigt in een scher
pe punt. De bladeren dragen lange stelen
en staan verspreid aan de takken. Jonge
takken zijn roestkleurig geschubd, oudere
takken zijn glad. Blad en takken bevatten
een roodachtig sap.
De prachtige trossen rode bloemen zijn
tweeslachtig en staan aan het eind van
de takken. De 7 cm. grote bloemen zitten
met 10 tot 20 bij elkaar. De bloemen
bezitten vijf dakpansgewijze afvallende
kelkblaadjes en vijf grote kroonbladen die
Bixa orellana tak met bloemen
plm. 3 cm. lang zijn. Ook de kroonblaad-
jes zitten dakpansgewijs om de bloem
knop gedraaid. De talrijke meeldraden
hebben vrije helmdraden en tweehokkige
hoefijzervormige aan de top met korte
spleten opengaande helmknoppen.
Er is ook een soort met bijna witte bloe
men en groene vruchten.
Uit het bovenstandig vruchtbeginsel ont
wikkelt zich een eivormige vijf cm. rood
bruine doosvrucht, bezet met stekelige
borstels. Ze doen aan rambutans denken.
De eenhokkige vrucht splijt langs twee
kleppen open en heeft twee wandstandi-
ge zaadlijsten waarop 20 tot 50 bloedro
de zaden zitten die een zachte zaadhuid
hebben.
De bomen worden vermeerderd door
zaad.
In Suriname Koesoewe genoemd, wordt
van de bladeren thee getrokken tegen
misselijkheid en menstruatiepijnen, 'n
Aftreksel uit de stengels wordt als oog
druppels gebruikt. Tegen koorts bij kinde
ren worden boven hun hoofdje bladeren
met water fijngewreven zodat het hoofdje
ermee bevochtigd wordt.
In Tonga en Samoa gebruikt men de rode
kleurstof om kleding te verven (tapa-
cloth).
Geopende vruchten van de Bixa-
Opelana met de zaden
20
