AMSTERD
Door ir. W. Buijze
Als men het heeft over een fort op
Ambon wordt meestal bedoeld het fort
Nieuw Victoria, dat aan de Buitenbaai
in Ambon-stad ligt. Toen de Nederlan
ders in de Molukken kwamen, stond
daar een Portugees fort, dat door hen
op 23 februari 1605 werd ingenomen.
De VOC bouwde op dezelfde plek een
vesting, die zij Victoria noemde. Bij de
grote aardbeving, die Ambon-stad in
1674 trof, werd dit bastion nogal be
schadigd. Bij het herstel werd het fort
uitgebreid en versterkt. In 1754 werd
het fort opnieuw getroffen door een
zware aardbeving, waarna het onder
gouverneur Van Pleuren zo grondig
werd verbouwd, dat er eigenlijk een
geheel nieuw fort ontstond, dat dan
ook Nieuw Victoria werd gedoopt.
Hoewel dit fort in de tweede wereld
oorlog wel schade opliep door bom
bardementen, is de conditie op dit
moment redelijk te noemen. Slechts de
Waterpoort ervan, met de wapens van
de zes steden met Kamers van de VOC,
is in erbarmelijke staat en is hoogno
dig aan restauratie toe.
Toch staan er op Ambon ook andere
forten of versterkingen. In de kampong
Lima op het Westelijke schiereiland
Hitoe, staat het blokhuis Haarlem, dat
sterk verwaarloosd is maar toch nog in
redelijke staat verkeert omdat het
gebruikt wordt. Over land is Lima met
de nodige moeite nog wel te bereiken.
Men moet er zeker heengaan als men
op Ambon is.
In Larike stond een fortje dat Rotter
dam genoemd werd. Larike is eigenlijk
alleen per boot te bereiken; het ligt
zeer geïsoleerd op het zuidelijkste
punt van Hitoe. Overigens zijn van de
versterking alleen nog de fundamen
ten over.
Maar op Hitoe ligt nog een derde ben-
teng. Dat is het fort Amsterdam dat op
een klein landpuntje ligt, dat in zee
steekt. Het ligt vlak bij de desa Hila.
Van dit fort restten tot voor kort
slechts hoge dikke muren waarin ge
boomte groeide omringd door verdedi-
gingswallen. Het fort was in zeer
slechte staat en zou als er geen maat
regelen waren genomen binnen dertig
jaar geheel verkruimeld zijn. Gelukkig
is men twee jaar geleden met de res
tauratie begonnen, waardoor het ver
val voorlopig weer is voorkomen.
Het fort Amsterdam ligt 45 km van
Ambon-stad en is van daaruit gemak
kelijk over een geasfalteerde weg te
bereiken en wie op Ambon komt moet
niet nalaten het eens te gaan bekijken.
Historische achtergronden
Volgens overlevering werd Hila oorspron
kelijk Latin genoemd. Daar bestond een
bestuurscentrum Janilu, behorende tot
Jailolo Maluku Noord. Daarna werd de
desa Hida genoemd, hetgeen in het
Noord-Moluks (Ternataans) zou beteke
nen 'Kijk ginds-heen'. De naam Hida werd
tenslotte verbasterd tot Hila.
In de tweede helft van de zeventiende
eeuw werd de desa bestuurd door Radja
Hasan Suleiman, die ook de titel Radja
Bulan kreeg. Hij was ook een belangrijke
voorganger in de moskee Mapauwe, die
men nu nog steeds in Hila aantreft. Het is
de oudste (uit de 15e eeuw) nog bestaan
de moskee in de gehele Molukken. Niet
ver van het fort vindt men de Imanuel-
kerk, die nog uit de Compagniestijd
stamt. Dit kerkje uit 1780 wordt in het
overwegend moslimse Noord-Hitoe al
eeuwen zorgvuldig in stand gehouden.
De bronnen van inkomsten zijn in Hila
kruidnagelen, muskaatnoten en foelie.
Verder leeft men er van sago en vis.
Hila is altijd een handelscentrum geweest
en in de 16e eeuw hadden de
Portugezen er een 'Loge', waar men
voornamelijk in specerijen handelde hoe
wel Hila toen ook een centrum was van
houthandel. Tot het begin van de zeven
tiende eeuw was de loge nauwelijks ver
sterkt en was Hila zeker nog geen militair
centrum. De gehele geschiedenis van
Hila hangt ten nauwste samen met de
unieke strategische ligging aan de straat
van Ceram tussen het eiland Amboina en
het schiereiland Howamohel. Vanuit Hila
kon men de doorvaart van die straat
gemakkelijk controleren.
Men kan zeggen dat rond 1615 de
Portugezen definitief door de Hollanders
waren verdreven uit het gehele gebied
der Centrale Molukken. De sinds 1512
bestaande loge werd door de Hollanders
omgebouwd en versterkt in verband met
hun strijd met de bevolking van het
schiereiland Hitoe, om de specerijenhan-
del aldaar te kunnen domineren. Maar in
de jaren twintig van de 17e eeuw, was
het fortje in Hila nog zeker geen geduchte
vesting. Onder Jan Ottens, gouverneur
van de Molukken, wordt op een zeer
nabijgelegen plek begonnen met de bouw
van wat uiteindelijk een echte vesting zal
worden. In 1642 staat het fort onder lei
ding van Demmer, die de leiding overnam
van Anthonie Caan, de elfde gouverneur
van de Molukken. Jan Ottens, die in een
hevige strijd was verwikkeld met Kakiali
overleed in 1641. Kakiali was zeer
invloedrijk en was de zoon van de op
Hitoe belangrijke vorst Hitu Tepil. Ook
Demmer versterkt de benteng vooral door
het aanbrengen van verdedigingswerken.
In 1648 werd door Arnold de Vlamingh
van Outshoorn de vesting nogmaals ver
groot en versterkt en deze krijgt dan zijn
naam 'Amsterdam'. Tot die datum had
men nog nauwelijks cement gebruikt
maar slechts gewerkt met kalk en naar
men zegt met eiwit, waarmee de blokken
koraalsteen en de bakstenen aan elkaar
bevestigd werden. Het zijn de resten van
deze vesting die tot op heden hebben
voortbestaan. De wapensteen van De
Vlamingh van Outshoorn - met drie
hoorns in goud en zilver - is vermoedelijk
al in de Nederlandse tijd uit de gevel aan
de zeezijde weggenomen. Dat wapen zit
nu ingemetseld, met vele andere gedenk
stenen, aan de binnenzijde van de
Waterpoort van het fort Nieuw Victoria.
De steen is geheel bemost en het maken
van een foto, die duidelijk de hoorns laat
zien, is niet zo eenvoudig.
De restauratie
Het fort Amsterdam is een belangrijk
monument uit de VOC-tijd, dat grote
invloed heeft gehad in een periode waar
in het gehele gebied van de Molukken het
voorwerp was van wereldpolitiek. Grote
rijken als Portugal, Spanje, Engeland e.d.
26
